بنەماکانی دەروونناسی سیاسی گفتار ناسی کە کوفتارە، دەگۆڕێت بۆ ڕەفتار. هەمیشە گوفتارە کە دەگوریت بو رەفتار و کردار

 

بنەماکانی دەروونناسی سیاسی گفتار ناسی کە کوفتارە، دەگۆڕێت بۆ ڕەفتار

هەمیشە گوفتارە کە دەگوریت بو  رەفتار و کردار

گوتار ناسی  بەشیکی دەروونناسیە  وبابەتی دەروونناسی قسەکردن

بنەماکانی دەروونناسی سیاسی گفتار ناسی کە کوفتارە، دەگۆڕێت بۆ ڕەفتار

لەسەر بنەمای ڕێبازی ڕەسەن

ناسینەوەی قسەکردن دەتوانێت زۆر شت و ژیانی مرۆڤەکان ئاشکرا بکات.

ئەگەر بەکرێگیراو بێت لە وشەی یەکەم و دووەمدا کەشف دەبێت.

هەروەها پێویستە بە وریاییەوە سەرنجت لەسەر قسەکانی بێت.

ئەوە گوفتارە کە دەگۆڕێت بۆ کردار مروڤەکان وەتاریان دەگۆریت بو کرداریان.

ئەو کەسی کە کویلەییە وەتار و کرداری وەک یەکن  ئەگەر نیزیک بیت ئەوا هیرەش دەکاتە سەر ئەوکەسی کە رەخنە لە ریبەرەکی دەگریت.

لەم ڕووەوە خولێکی ترمان لە بواری دەروونناسیی قسەکردن دەست پێکردووە، زۆر گرنگ و ژیانییە، بە قسەکردن لەگەڵ کەسێک، بیرکرنەوەکانی  و نیوروکی دەرۆۆننی کەسەک دەخوینتەوە و تێدەگەیت چی لە مێشک و بیرکردنەوەیدایە، ئەمە بەشی دووەمە لەم خولەدا، کە دوا خولە.

لە دەروونناسی قسەکردندا دەبێت گرنگی بەو شوێنە بدەیت کە ئامانجەکە لە کوێیە و قسەکانی بە چ ئاراستەیەکدا دەڕوات. لەکاتێکدا قسە دەکەیت، بابەتەکە دەستت پێدەگات و ئەگەر کەسەکە پەیوەندی بە دامەزراوە حکومییەکانەوە هەبێت، ئەوا دەدۆزرێتەوە.

بە وردی چاودێری قسەکانی لایەنی بەرامبەر بکە، بزانە بەدوای چیدا دەگەڕێت و ئامانجی سەرەکی کەسەکە لێرە چییە، ئەمەش ڕوون دەبێتەوە ئەگەر سەرنجت لەسەر قسەکانی کەسەکە بێت.

دەرۆنناسی کۆماڵایەتی و دەرۆنناسی رەفتاری هەلسوکەوت.

 گۆتار ناسی ڵە ریگایی گویی گرتن لە مروڤەکان تاکێدکردن ڵە سەر قسەکردنی مروڤەکان و ناساندنی کیشە دەرۆننییەکانیان.

هەرچی زەمان برو پیشەوە دەروات قولایی دەرووننی مروڤەکان زیاتر دەناسرێت.

 یەکیک ناخی چیندراوە ڵە چوارچێوەی خورافاتی ئاێینی دا کە هەرکات باسی ئاێنەکی کرا ئەوا تێک ئەچۆات وناخی پردەبێت ڵە ئاگری تولە سندنەوە.

 یەکیکی دیکە ڵە زەمانی منداڵێدا روبەروی تووندوتێژی بووەتەوە کە ڵە ناخی ماوەتەوە تێک هەڵ دەچێت کە توانایی قەبول کردنی بران بەرەکی نامێنیت.

 یەکیکی دیکەیش چوونکە کەسایەتێک ڵە لای ئەو کەسە موقدەسە بووتە کویلەی ئەو کەسایەتییە و دوچاری کیشەی کەس پرەستی بووە هەرکاتێک باسی کەسایەتیە کرا ئەوا تیک ئەچوات.

 کەسێک رەخنەی لە ریبرەکی گرت کە ڵە لای ئەو کەسە موقدەسە ئەوا تێک ئەچوات و ناخی و هناسەکانی بوونی خۆینی لی دەێت.

 یان ئەوکەسانی وا سەربە حیزبیکن و مێشکێان شوردەراوەتەوە هەرکاتێک باسی حیزبەکی و یان رەخنەیەک ڵە حیزبەکی گیرا ئەوا تێک ئەچوات و خۆیی بوو راناگێرێت و ناخی پردەبێت ڵە ئاگری توڵە سندەنەوە.

 ناخی ناسالمی مروڤی کویلە  من قسەی خۆم ئەکم بەلام حازەر نێم گۆیی ڵە وەلامی تۆبگرم ئەمە قسەی کویلەکانە و خۆیان وەک  تاکی کوردە ڵە کەلاپ هاوس دەناسینن برانبەر بە یەکتری.

 یەکێک وەک مندال چەند جارێەک وەشەێک دوپات دەکاتەوە و رەق و قێن تەواوی دەرۆننی داگیرکردوە نازانێت چوون بتوانێت برانبەرەکی بشکەینیت.

 من ڵە کەلاپ هاوسدا زانیاریی زورباشم ڵە بۆاری دەروۆننیدا ڵە سەر تاکی کورد کوکردوتەوە.

کوردەکان بە چەند دەستە دابەش دەکەم  بەشێکی زۆر کەمیان خاوەن ناخێکی ئارامن بەلکو دەتوانم بەلێم ٦٠ لە سەدا کوردەکان توشی  ناخێکی کویلایەتی بوون.

 ئەمرو تاکی کورد بەهووکاری جوراوجورەوە توشی کیشەی دەرۆننی بووەتەوە کە تەنیا کاری بووەتە شکاندنی کەسایەتیەکان ئەم کارە دەگریتەوە بۆ ناخی ناسالمی ئەو مروڤانەی وا هەوڵی شەکاندنی کەسایەتیەکان دەدن دەگریتەوە دوبارە بۆ ئەوسەرهاتانی زەمانی مندالی کە چتی خراپێانبەسەرهاتووە و ڵە گەڵ ژیانیانداهاتووە بووەتە بەشێکی جودای ناپەزیری ڵە ژیانیان.

لە قسەکردندا بو من دەردەکەویت کە ئەم ٦٠ لە سەدە لە دوخێکی تووندوتیژدا ژیانیان بە سەر بردوە لە کاتی مندالێدا بووییە ئەوندە رەق و قێنیان هەییە بەرانبەر بە یەکتری.

 یەکیک بەهویی خورافاتی ئائینیەوە دژایەتی ژن دەکات ڵە کاتیکدا خۆیی ڵە ژن بەدونیا هاتووە خوارفاتەکە وەها میشکی تاکی نەخوشیی دەروۆننی شوردوتەوە کە حازرە خۆشکی خۆیی بکۆژیت چوونکە بە بی ویستو و خواستی ئاێینە خورافاتە بوگنەکی ئەوهەڵسوکەوتی نەکردوە.

ئەگەر خانێم هات قسەی کرد و رەخنەی گرت ئەوا هەزاران تومەتی ئاراستە دەکەن بەرلا نازانم هەزاران وەشی ناشیرینی دیکە ئاراستەی خانمان دەکەن،

 ئائین چەند نەوع نەخۆشینی دەرۆننی ڵە لای مرۆڤدروست دەکات وەک مازوخیزمی خۆئازاری و سادیسمی دەگرئازاری ڵە گەڵ جالوسی موربید وپارانوئیدی گۆمان ناراست ڵە سەر پئیوندی کە تەنیا ڵە لای ئاێین دارەکان گۆمانێکی ناراستە.

نەخۆشە دەروونییەکان کە بەدەست کۆیلایەتییەوە دەناڵێنن

کاتێک قسە دەکەن،و ئەگەر کەسیک رەخنەی لە  سەرکردایەتی ئەو کویلانە گرتبیت توشی تەشەنوج دەرووننی دەبن  سەرکردەکە بۆ ئەوان بە پیرۆز دادەنرێت و هەرکەسێک ڕەخنە لە سەرکردایەتی ئەو خەڵکە کۆیلەکراوانە بگرێت، هەناسیان دەبڕێت، کاتێکیش قسە دەکەن، ڕق و کینەی زیادەڕۆیی و نیەتی توندوتیژی لەوناو ناخی ئە کەسانەدا دەردەکەون.

بە هەر حال لە کاتی قسەکردندا توی زانا بووت دەردەکەویت کە کیشەی ئەم مروڤانە چییە  دەروونناسی روژ بە رۆژ فەراوانتر دەبیت و زانست لە ئەوپەری پیشکەوتنداییە لە بواری دەرووننیدا.

ئەو نەخۆشانەی کە کۆیلەی کەسایەتین.

   کاتێک قسەکانیان دەڵێن بەیانی دەکەن بۆ شارەزایان ڕوون دەبێتەوە کە پاڵنەریان چییە.

  زۆربەی ئەم کەسانە خاوەنی عەقل و شەعور و هەست و هۆشیاری خۆیان نین و هۆشی دەرووننی  ئەو کەسانەش لە ڕێگەی مێشک شۆردنەوە لەم کەسانە وەرگیراوە، ناتوانن خاوەن میشکی خۆیان بن چی ئائینی بیت و چی سیاسی سەر بە یەکیک لە حیزبەکان بیت ئەو کەسی کە قسە دەکات.

تویی شارەزا دەتوانیت بو ناساندەنی کیشەدەروونییەکانی ئەم مروڤانە بەردەوام رەخنە لە حیزبکی بگریت بو تو ئاشکرا دەبیت کە ئەو مروڤانە توشی چی نەهامەتێک بوون لە ریگای سەرکردەکانی ئەو حیزبانەوە بو ئەم کەسانە خاک و نیشتمان ماناێکی نییە بەلکو ئەم کویلانە هەموو چتێک لە سەرکردایەتی ئەو ریکخراود دەبینن کە لە گەلیاندا کار دەکەن.  لە لای ئەم نەخوشانە هیلەیی نەتەوایەتی بوونیی نییە ن نیشتمانی و نە نەتەوەایەتی تەنیا وەها میشیکێان شوردراوەتەوە کە حیزبکە و سەررکردەکە بووئەم کەسانە گرینگی پی دراوە.

ئەلبتە لە تەنیا حیزبایەتی نییە کە کومەلگا توشی ئەم کیشانە دەکات بەلکو مەلاکانیش  و بەریوەبەران و بەرپرسانی سیاسیش رەولێکی یەجار زۆریان هەییە بوو دروست کردنی ئەم نەخوشینانە لە کومەلگادا.

دەروونناسی ڕەفتار

دەروونناسەکان لە زانستی دەروونناسی ڕەفتاردا لە هۆکار و پاڵنەرەکانی ڕەفتار دەکۆڵنەوە و هەروەها زیاتر لە سروشتی ڕەفتاری مرۆڤ تێدەگەن. ...

دەروونناسی ڕەفتار بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پەیوەندی نێوان عەقڵ و ڕەفتارمان. ...

وەک لە بەشی سەرەوەی ئەم بابەتەدا ڕوونمان کردۆتەوە، ئەم زانستە بەدوای دۆزینەوە و پێشبینیکردنی ڕەفتاری مرۆڤدا دەگەڕێت.

بەلینی بی کردار  قسەی بی کردار هەلسوکەوتی سیاسیەکانی کورد 

بە قسە کردنب دیمۆکرات و ئازادی خوازەن بەلام لە کردوەدا ١٠٠ لە ١٠٠ دا پێچەوانی قسەکانیان هەلسوکەوت دەکەن

سیاسەتی درۆ فریوکاری سیاسیەکانی کورد  

دەروونناسی ڕەفتاری چییە؟

لە بنەڕەتدا گوفتارە کە ئەوەش دەگۆڕێت و دەبیت بە ڕەفتار

دەروونناسی ڕەفتار بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پەیوەندی نێوان عەقڵ و ڕەفتارمان. توێژەران و زانایان کە لە بواری دەروونناسی ڕەفتاردا دەخوێنن، هەوڵدەدەن هۆکاری ڕەفتارەکانمان تێبگەن و شێوازی ڕەفتار و کردارەکانمان بزانن. ڕەفتارناسان پێیان وایە کاردانەوەکانمان بەرامبەر بە هاندەرە ژینگەییەکان کردارەکانمان لە قاڵب دەدەن. توێژەرانی ئەم بوارە هیوادارن بتوانن ڕەفتارگەرایی بەکاربهێنن بۆ تێگەیشتن لە شێوازەکانی ڕەفتار و لە ئەنجامدا پێشبینی ڕەفتاری مرۆڤ و هەروەها ئاژەڵەکان بکەن. لەم حاڵەتەدا مرۆڤەکان دەتوانن ڕەفتار و خووی کەسی باشتر پەرەپێبدەن و بەم شێوەیە کۆمەڵگاکانی مرۆڤایەتی دەبنە شوێنی باشتر بۆ ژیان

ڕەفتارگەرایی کە بە دەروونناسی ڕەفتاریش ناسراوە، تیۆرێکی پەروەردەییە کە لەسەر بنەمای ئەو بیرۆکەیە دامەزراوە کە هەموو ڕەفتارەکان لە ئەنجامی مەرجدارکردنەوە دەرئەچن. مەرجدارکردن لە ڕێگەی کارلێککردن لەگەڵ ژینگەدا ڕوودەدات.

 

بەپێی ئەم شێوازە بیرکردنەوە، دەکرێت بە شێوەیەکی سیستماتیک و چاودێر ڕەفتارەکان بپشکنرێت، بەبێ گوێدانە بارە دەروونییە ناوخۆییەکان.

 

لە شێوازی بیرکردنەوەی ڕەفتارگەراییدا، لە بنەڕەتدا تەنیا ڕەفتارە چاودێر و بەرجەستەکراوەکان دەبێ لەبەرچاو بگیرێن، چونکە مەعریفە و هەست و بارە دەروونییەکان زۆر سوبێکتیڤن.

 

ڕەفتارناسانی توند پێیان وایە کە هەموو کەسێک بەبێ گوێدانە پاشخانی بۆماوەیی و تایبەتمەندی کەسایەتی و بیرکردنەوەی ناوەوەی، بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەتوانرێت ڕابهێنرێت بۆ ئەوەی هەر کارێک بکات لە چوارچێوەی توانا جەستەییەکانیدا و ئەمەش تەنها پێویستی بە مەرجی دروست هەیە

مێژوویەکی زۆر کورت

ڕەفتارگەرایی بە بڵاوکردنەوەی بابەتێکی کلاسیکی لەلایەن جۆن واتسۆن بی بە فەرمی ناسێندرا. ، دەروونناسێکی خەڵکی ئەمریکایە، لە ساڵی ١٩١٣ لە ژێر ناوی "دەروونناسی وەک ئەوەی ڕەفتارناسەکان دەیبینن" دەرکەوت. جەوهەری ئەم بابەتە بە باشترین شێوە بەم قسەیەی خوارەوەی واتسۆن دەردەکەوێت کە زۆرجار بە باوکی ڕەفتارگەرایی ناودەبرێت:

 

"دەیان منداڵی تەندروستم بدەنێ لە دونیا تایبەتەکەمدا بۆ ئەوەی پەروەردەیان بکەم". گرەنتی ئەوە دەدەم کە هەر منداڵێک بە شێوەیەکی هەڕەمەکی هەڵیبژێرم، بەبێ گوێدانە بەهرە و حەز و مەیلی و توانا و پیشە و ڕەگەزی باوباپیرانی، دەتوانم ڕاهێنانی پێبکەم بۆ فێربوونی هەر جۆرە پیشەیەک کە بمەوێت، وەک دکتۆر، پارێزەر، هونەرمەند و بازرگان و تەنانەت سواڵکەر و "دز، ڕاهێنانم پێ بکە".

 

بە سادەیی، ڕەفتارناسانی توند پێیان وایە هەموو ڕەفتارەکان دەرئەنجامی ئەزموونە.

 

هەموو کەسێک بەبێ گوێدانە پێشینەی خۆی، دەتوانرێت ڕابهێنرێت کە بە شێوەیەکی دیاریکراو ڕەفتار بکات بە مەرجێکی دروست.

 

لە دەوروبەری ساڵانی بیستەکان تا ناوەڕاستی پەنجاکان، ڕەفتارگەرایی بووە شێوازی باڵادەستی بیرکردنەوە لە دەروونناسیدا. هەندێک دەڵێن کە جەماوەری دەروونناسی ڕەفتار زیاتر بووە، چونکە توانیویەتی دەروونناسی وەک زانستێکی بابەتیی و پێوانەکراو بخاتەڕوو. توێژەران حەزیان لە دابینکردنی ئەو تیۆریانە بوو کە بتوانرێت بە ڕوونی وەسف بکرێن و بە شێوەیەکی ئەزموونی پێوانە بکرێن، بەڵام لە هەمان کاتدا بتوانن بەشداری و کاریگەرییان هەبێت لەسەر بنەمای ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤەکان

بەلاو کردنەویی بە ناویی نووسرەوە پاریزراوە

دەروونناسی سیاسی

دەروونناسی سیاسی بوارێکی ئەکادیمی نێوان زانستەکانە، تایبەتە بە تێگەیشتن لە سیاسەت و سیاسەتمەداران و ڕەفتاری سیاسی لە ڕوانگەی دەروونییەوە، هەروەها پرۆسە دەروونییەکان بە بەکارهێنانی ڕوانگەی کۆمەڵایەتی-سیاسی.

تیۆری سیاسی دەروونناسی چییە؟

دەروونناسی سیاسی بوارێکی کارپێکراوی لێکۆڵینەوەیە کە تیۆری و میتۆدەکانی دەروونی یارمەتیدەرن بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی بەشداریکردنی مرۆڤەکان لە پرۆسەی سیاسیدا. لە کاتێکدا ئەم بوارە لە زۆرێک لە قوتابخانەکانی دەروونناسی و کۆمەڵناسیەوە دەکێشێت، بەڵام تا ڕادەیەکی زۆر لە ژێر کاریگەری دەروونناسی کۆمەڵایەتی و کەسایەتی و هەروەها زانستی سیاسیدایە.

بابەتی داهاتوو دەربارەی دەروونناسی و سیاسەتە. ئەوانەی سیاسەتمەدارن و لە پۆستی سەرۆکی دەوڵەتدان و هێز و دەسەڵاتی تەحەمولکردنی ڕەخنەیان نییە، باشترە دەستبەرداری سیاسەت بن و بەرپرسیارێتی ڕادەستی ئەو کەسانە بکەن کە هێز و دەسەڵاتی تەحەمولکردنی ڕەخنەیان هەیە.

چونکە ئەو کەسانەی لە پێگەی دەسەڵاتدان بە باوکی میللەت دادەنرێن، دەبێت ئەو هێز و دەسەڵاتەیان هەبێت کە بەرگەی هەر جۆرە ڕەخنەیەک بگرن و ئەگەر هێزێکی وایان نەبێت باشترە بە تەواوی دەستبەرداری سیاسەت بن.

چونکە سیاسەتمەداران بە دەنگی خەڵک گەیشتوونەتە پۆستی سەرۆک، و پێویستە ئەمە لەبەرچاو بگرن، چونکە بە دەنگی گەل گەیشتوونەتە دەسەڵات، پێویستە هەمیشە گوێ لە داواکاریی خەڵک بگرن و چاوەڕێی ئەوە نەکەن خەڵک گوێ لە سیاسەتمەداران بگرێت. ئەمە حکومەتە، دەبێت گوێ لە داواکاریی خەڵک بگرێت.

دەروونناسی سیاسی بوارێکی کارپێکراوی لێکۆڵینەوەیە کە تیۆری و میتۆدەکانی دەروونی یارمەتیدەرن بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی بەشداریکردنی مرۆڤەکان لە پرۆسەی سیاسیدا.

پێویستە سیاسەتمەداران گوێ لە داواکارییەکانی میللەت بگرن و وەڵامی ئەرێنی بدەنەوە.

ژن بەشێکی گەورە و گرنگی کۆمەڵگایە. پشتگوێخستنی مافی ژنان دژی ئەخلاقی سیاسییە.

هەر سیاسەتمەدارێک ئەو بیرکردنەوەیەی هەبێت کە میللەت دەبێت گوێی لێبگرێت و گوێڕایەڵی بکات، کەسایەتییەکی نەخۆشە و پێویستە دەستبەجێ چارەسەری بۆ بکرێت.

چونکە سیاسەتمەداران لەلایەن میللەتەوە هەڵدەبژێردرێن و دەبێت هەمیشە گوێ لە داواکارییەکانی میللەت بگرن، بەتایبەتی داواکارییە ڕەواکانی ژنان، وەک چاودێری کۆمەڵایەتی، هاوکاری بۆ ژنانی بێکار، و دامەزراندنی یەکسانییەکی تەواو لە نێوان ژن و پیاو لە هەموو بوارەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و پیشەییدا و مووچەی یەکسان بۆ ژن و پیاو.

سیاسەتمەدارێک کە لە دەسەڵاتدایە، دەبێت ئەم تایبەتمەندیانەی خوارەوەی هەبێت:

1 توانای بەرگەگرتنی ڕەخنە و کراوەیی بەرامبەر ڕەخنە.

2 هەبوونی ویژدانێکی سروشتی کە ئامادە بێت گوێ لە داواکارییەکانی میللەت بگرێت.

3 یەکسانی و یەکسانی یاسایی.

4 هەبوونی ئەخلاقی مرۆیی و سیاسی.

5 نابێت جیاوازی لە نێوان ژن و پیاو لە مێشکیدا هەبێت.

6 پێویستە لەسەر بەڵێنەکانی بوەستێت و تا نووسراویان جێبەجێ بکات.

7 نابێت بیرکردنەوەی ژنکوژی هەبێت.

8 مافی ژنان دەبێ لە پێشینەی کارەکانی بێت.

9 هەبوونی پلانی درێژخایەن بۆ پەروەردە و گەشەکردنی تەندروستانەی گەنجان و منداڵان.

10 سیاسەتمەداران هەمیشە لە پەیوەندیدا بن لەگەڵ خەڵک و چارەسەری باشتریان هەبێت بۆ بێکاری و ڕەخساندنی هەلی کار.

دەروونناسی کۆمەڵایەتی نوکتە

دەروونناسی سیاسی بوارێکی کارپێکراوی لێکۆڵینەوەیە کە تیۆری و میتۆدەکانی دەروونی یارمەتیدەرن بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی بەشداریکردنی مرۆڤەکان لە پرۆسەی سیاسیدا. لە کاتێکدا ئەم بوارە لە زۆرێک لە قوتابخانەکانی دەروونناسی و کۆمەڵناسیەوە دەکێشێت، بەڵام تا ڕادەیەکی زۆر لە ژێر کاریگەری دەروونناسی کۆمەڵایەتی و کەسایەتی و هەروەها زانستی سیاسیدایە. هەندێک لە بابەتەکانی سەرەکی کە لەم بوارەدا جێگەی سەرنجن بریتین لە ئایدۆلۆژیای سیاسی، ڕازیکردنی سیاسی و ڕەفتاری دەنگدان (بۆ تێڕوانینێکی گشتی لە دەروونناسی سیاسی، سەیری Stone et al., بکە. لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا، توێژەران زیاتر لێکۆڵینەوەیان لە ڕۆڵی نوکتەی سیاسی کردووە- نوکتەی بێڕێزیکردن یان گاڵتەکردن کە ئاراستەی سیاسەتمەداران دەکرێت- لەسەر هەڵوێستی خەڵک.

دەروونناسی سیاسی، تێڕوانینێکی گشتی

1 مەودای دەروونناسی سیاسی

1.1 ناوچەی بەرژەوەندی

با بە ملیۆنان کەس لە وڵاتانی جیاجیا لە سەرتاسەری جیهان لە یەک ڕۆژدا لە گۆڕەپان و شەقامە سەرەکییەکانی شارۆچکەکانیان کۆببنەوە و لە بەرژەوەندی ئاشتی خۆپیشاندان دەکەن و دروشمی دژ بە تیرۆر و شەڕ هاوار دەکەن. با ملیۆنان کەسی دیکە لەبەرچاو بگرین کە لە تەلەفزیۆنەوە سەیری چالاکییەکە دەکەن. ئەگەر زووم لەسەر هەریەکێک لە خۆپیشاندەران، سیاسەتمەداران، تەماشاکەران، یان ئەو خەڵکە بکەین کە تەنها سەیری ئەم ڕووداوە سیاسییە دەکەن، ڕەنگە لێکۆڵینەوە بکەین کە چۆن نوێنەرایەتی ئەو کەسانە دەکەن کە لە پێناو ئاشتیدا خەبات دەکەن یان تێکۆشان ناکەن، چ چاوەڕوانییەکیان هەیە سەبارەت بە ئەگەری سەرکەوتنی بزووتنەوەکانی ئاشتی، چ پلانێکیان هەیە سەبارەت بە بەشداریکردنی داهاتوویان لە بزووتنەوەکانی ئاشتی و هتد. هەروەها ڕەنگە ئێمە لە ڕووداوە تایبەتەکە تێپەڕین و لێکۆڵینەوە لە بۆچوونە سیاسییەکانیان، ناسنامەی سیاسییان، یان مەبەستی دەنگدانیان بکەین. هەموو ئەم پرسانە دەکەونە ناوچەی بەرژەوەندی دەروونناسی سیاسی، کە لێکۆڵینەوە لە نوێنەرایەتی و کردارەکانی هەموو ئەو کەسانە دەکات کە لە واقیعی سیاسیدا بەشدارن، لە هاووڵاتی سادەوە تا سەرکردەی سیاسی.

زۆربەی توێژینەوەکان لە دەروونناسی سیاسیدا لە درێژکردنەوەی توێژینەوەی دەروونناسی “بنەڕەتی” بۆ چوارچێوەی سیاسی سەرچاوە دەگرێت، درێژکراوەیەک کە واتای ڕەچاوکردنی دوو پۆلی سەرەکی فاکتەرە تایبەتەکانی کۆنتێکست دەگەیەنێت: (١) یاسا و سنووردارکردنەکان کە لە چوارچێوەی سیاسیدا ئامادەن، و (٢) پاڵنەر و ئامانجی تاک و گروپەکان کە لە چوارچێوەی سیاسیدا مامەڵە دەکەن. بۆ نموونه لێکۆڵینه وه له سه ڕ چۆنیه تی دروستکردنی هاوڵاتییان له سه ڕ کاندیده سیاسییه کان ئه و ڕاستییه له به ڕچاو ده گرن که له چوارچێوه ی سیاسیدا به پێچه وانه ی کۆنتێکسته کانی دیکه ، زۆرجار زانینی که سێکی ئامانج ڕاسته وخۆ نییه ، به ڵکو له لایه ن میدیاوه فلته ڕی ده کرێت. 

هەروەها پێی وایە کە پاڵنەرەکانی بنەمای تێڕوانینی هاووڵاتی بۆ کاندیدێکی سیاسی ڕەنگە جیاواز بن لەوانەی کە بنەمای تێڕوانین بۆ کەسێکی ئامانجدارن لە چوارچێوەی دیکەدا، و ئەم جیاوازییانە ڕەنگە کاریگەرییان هەبێت لەسەر وردی تێگەیشتن یان لەسەر ئەو تایبەتمەندیانەی کە وەک زۆرترین پەیوەندیدار هەستیان پێدەکرێت. هەروەها کاریگەری ئاراستەی ئایدیۆلۆژی هاووڵاتی لەسەر تێڕوانینی کاندید لەبەرچاو دەگیرێت- گۆڕاوێک کە ڕەنگە لە چوارچێوەی دیکەدا بەو شێوەیە پەیوەندیدار نەبێت (بڕوانە بەشی ٢). ئەمانە نموونەی ئەوەن کە چۆن توێژینەوە لە دەروونناسی سیاسیدا ڕەنگە زنجیرەیەک هۆکار دەستنیشان بکات کە کاریگەرییەکانی مامناوەند یان نێوەندگیری دەکەن کە پێشتر لەلایەن لێکۆڵینەوە دەروونییە بنەڕەتییەکانەوە بینراون، لە هەندێک حاڵەتدا هەروەها تیشک دەخەنە سەر کاریگەرییە پشتگوێخراوەکانی پێشتر.

1.2 گەشەسەندنی مێژوویی

ئاماژەیەکی کورت بۆ گەشەسەندنی مێژوویی دەروونناسی سیاسی ڕەنگە بیرۆکەیەک پێشکەش بکات سەبارەت بەو پرسە سەرەکیانەی کە دیسیپلینەکە تا ئێستا مامەڵەی لەگەڵ کردووە، هەروەها بیرۆکەیەک بۆ ئەو تیۆرییە دەروونیانەی کە زۆرترین جار وەک چوارچێوەی ئاماژە گریمانە کراون. ڕەنگە چوار قۆناغی سەرەکی دەستنیشان بکرێن.

ساڵانی چلەکان تا ١٩٥٠: کەسایەتی سیاسەتمەداران. توێژینەوەکانی دەروونناسی سیاسی سەرەتا لەسەر کەسایەتی سەرکردە سیاسییەکان بوو، شیکاری دەروونی وەک چوارچێوەی سەرەکی ئاماژەیان گریمانە دەکرد. ژیاننامەی سەرکردە بەناوبانگەکان (بۆ نموونە، ئەسکەندەری گەورە، هیتلەر) بە وردی لە ڕێگەی داتا مێژوویی و ئەرشیفییەکانەوە بنیات نرایەوە، لەگەڵ جەختکردنەوەیەکی تایبەت لەسەر ژینگەی پەروەردەیی کە تایبەتمەندی گەشەسەندنی سەرکردەکان بوو. تایبەتمەندییەکانی کەسایەتی گەورەساڵان، بۆ نموونە، مەیلی بەهێز بۆ زاڵبوون بەسەر ئەوانی دیکەدا یان شەڕانگێزی بەرامبەر بە دوژمنە دەرەکییەکان، دەگەڕێتەوە بۆ زنجیرەیەک پرۆسەی دەروونی کە لە منداڵییەوە سەرچاوەیان گرتووە. توێژینەوەکانی دیکە کە سەرنجیان لەسەر نوخبە سیاسییەکان نەبووە بەڵکو لەسەر پۆلی فراوانتری چالاکوانانی سیاسی، مۆدێلی پاڵنەری ماسلۆیان وەک چوارچێوەیەکی ئاماژە وەرگرت. بەپێی ئەم مۆدێلە، خەڵک تەنها کاتێک هەست بە پێویستی بەشداریکردن لە چالاکییە سیاسییەکان دەکەن کە پێداویستییە سەرەتاییەکانی دیکە پێشتر تێر کراون (بۆ نموونە، پێداویستییە تەندروستییەکان یان کۆمەڵایەتییەکان). لە ئەنجامدا کەسانی چالاک لە ڕووی سیاسییەوە بە خۆبەگەورەزانین و کاریگەریی کەسی بەهێز تایبەتمەند دەبن، واتە بە قووڵی قەناعەتیان پێدەگات کە دەتوانن بە سەرکەوتوویی بەشداری لە کردەوەی سیاسیدا بکەن.

شەستەکان تا حەفتاکان: ڕای گشتی و ڕەفتاری دەنگدان. لەم قۆناغەدا، سەرنجی توێژینەوەکان گۆڕانکارییەکی گەورەی بەسەردا هات لە نوخبەی سیاسییەوە بۆ هاووڵاتیانی ئاسایی و لە کەسایەتییەوە بۆ ڕەفتار. ڕاپرسییەکان کە ئامانجیان دەست لێدان لە هەڵوێستە سیاسییەکان و مەبەستی دەنگدان بوو، بە شێوەیەکی ڕێکوپێک، پێش هەڵبژاردنە سیاسییە نیشتمانییەکان یان دوای هەڵبژاردنەکان ئەنجام دەدرا. لە ساڵی ١٩٦٠دا، کامپبێل و هاوکارانی. بەرگێکی بە ناوی دەنگدەری ئەمریکی بڵاوکردەوە، کە تێیدا پێشنیاریان کرد کە هەڵوێستە سیاسییەکان زۆر زوو گەشە دەکەن، لە ژێر کاریگەری ژینگەی خێزانی تاکەکەسدا دەبن و بە پێی تەمەنی گەورەساڵان، تا ڕادەیەک جێگیر دەبن و بەرگریان لە گۆڕانکارییەکان هەیە. بۆیە هەڵبژاردنی حزب دەرئەنجامی پرۆسەیەکی تاڕادەیەکی زۆر ناعەقڵانی دەبێت، کە وەک ناسینەوەی حزب پێناسە دەکرێت، لەبری ئەوەی لەسەر بنەمای ڕەچاوکردنی وردی زانیارییەکان سەبارەت بە کاندیدەکان و حزبەکان و پرسە سیاسییەکان بێت. هەرچەندە ئەم ڕێبازە وێنەی دەنگدەرێکی ناعەقڵانی وەبیر دەهێنێتەوە، بەڵام ڕێبازێکی زۆر جیاواز و بە شێوەیەکی جەوهەری پێچەوانە بۆ ڕەفتاری دەنگدان لە هەمان ساڵەکاندا پەرەی سەندووە، ئەم ڕێبازە پشتگیری لە وێنەی دەنگدەرێکی عەقڵانی دەکات. لە کتێبی تیۆری ئابووری دیموکراسی (١٩٥٧)دا، داونز ئاماژەی بە تیۆری هەڵبژاردنی عەقڵانی (RCT) کردووە، کە بەپێی ئەو تیۆرییە تاکەکان، لەم حاڵەتەدا دەنگدەران، دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر هەموو ئەو زانیاریانەی لەبەردەستیاندایە بەکاربهێنن بۆ ئەوەی لە زنجیرەیەک بەدیلی ئەگەری، ئەو زانیارییە هەڵبژێرن کە بە زۆرترین سوودی چاوەڕوانکراوی بابەتیی تایبەتمەندە. بڕیاردان پێکدێت لە هەڵسەنگاندنێکی وردی لایەنە باش و خراپەکانی هەر بەدیلێک بۆ ئەوەی ئەو بەدیلە هەڵبژێردرێت کە وەک بەسوودترین بۆ تاک هەست پێدەکرێت، کە سوودمەندی وەک کارایی بۆ بەرژەوەندی کەسی و بە شێوەیەکی سەرەکی ئابووری تاکەکەس مەبەستە.

3.

هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو: ناسینی سیاسی. بە بەراورد لەگەڵ قۆناغی پێشووی لێکۆڵینەوە لە دەروونناسی سیاسیدا، لەم قۆناغەدا سەرنج لە هەڵوێست و ڕەفتارە سیاسییەکانەوە گۆڕا بۆ ئەو پرۆسەی مەعریفیانەی کە بنەما و کاریگەرییان لەسەر هەڵوێست و ڕەفتارەکان هەیە. هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو بە درێژبوونەوەی ڕێبازی "ناسینی کۆمەڵایەتی" بۆ دۆمەینی سیاسی تایبەتمەند بوو. 

دەروونناسی سیاسی لە ناسینی کۆمەڵایەتی کۆڕپوسێکی باشی تیۆری و داتاکانی وەرگرتووە سەبارەت بەوەی کە لە قۆناغە جیاوازەکانی پرۆسێسی زانیاری مرۆڤدا چی ڕوودەدات، لە کۆدکردنی سەرەتایی زانیاری نوێوە، تا ڕێکخستنی لە مێشکی تاکدا، تا وەرگرتنەوەی لە یادەوەری. هاوڵاتی وەک چالاکانە هەڵبژاردن و پرۆسێسکردنی زانیارییە سیاسییەکان سەیر دەکرا، لەڕێگەی بەراوردکردن لەگەڵ ئەو زانیاریانەی کە پێشتر لە یادەوەریدا هەڵگیراون، مانایان بۆ دەگەڕێنێتەوە، بەمەش دەگەیشتە لێکدانەوەیەکی کەسی بۆ واقیعی سیاسی. پرۆسێسی زانیاری بەهۆی سنووری یادەوەری مرۆڤەوە سنووردارە، بە شێوەیەکی سەرەکی توانای مامەڵەکردن لەگەڵ تەنها بڕێکی سنووردار لە زانیاری لە هەمان کاتدا. بەهۆی ئەو سنوورانە زۆرجار هاووڵاتیان بە تەواوی ئەو زانیاریانە ناکۆڵنەوە کە بەرکەوتەی دەبن. بۆ پاشەکەوتکردنی وزەی دەروونی، دووبارە دەگەڕێنەوە بۆ ستراتیژییەکانی ئیستدلالکردنی ئاسانکراو و تاڕادەیەک ڕووکەش، کە پێیان دەوترێت هێوریستیک.

ئەم ستراتیژیانە کارایین بۆ ئامانجی ڕۆژانەی بڕیاردان و پلاندانان بۆ ڕەفتارەکان لە ماوەیەکی کورتدا، بەڵام، بەهۆی ئەوەی لەسەر بنەمای پرۆسێسکردنی بەشەکی و نزیکەی زانیارییە بەردەستەکان، ڕەنگە ببنە هۆی هەڵسەنگاندنی شێواوی سیستماتیکی (لایەنگری). بەم شێوەیە ڕوانگەی مەعریفی سیاسی بەدیلێک بۆ دژایەتییەکەی سەرەوە پێشکەش دەکات لە نێوان دەنگدەری ناعەقڵانی و عەقڵانیدا بە پێشنیارکردنی ئەوەی کە دەنگدەران بە عەقڵانییەتی سنووردار تایبەتمەندن.

4.

نەوەدەکان تا ئەمڕۆ: دەروونناسی کۆمەڵایەتی سیاسەت. هەرچەندە پێویستە بە هەندێک وریاییەوە کۆکردنەوەی پێشهاتەکانی توێژینەوە کە هێشتا لە ئارادایە، بکرێت، بەڵام ڕەنگە دوو مەیلی سەرەکی لە دەروونناسی سیاسی هاوچەرخدا جیا بکرێتەوە.

یەکەمیان بریتییە لە گرنگیدانێکی زیاتر بە هۆکارەکانی پەیوەست بە کۆنتێکست (پاڵنەر و ئامانجەکانی هاوڵاتیان، پەیوەندییەکانی دەسەڵات، سنووردارکردنی نۆرماتیڤ و سیاسی و هتد) و چۆن ئەم هۆکارانە ڕەنگە کاریگەرییان هەبێت لەسەر هەردوو کوالیتی و چەندایەتی پرۆسێسی زانیاری سیاسی. بۆ نموونە، ڕەنگە تیۆرییە مەعریفیەکانی بڕیاردان بۆ بڕیارەکانی دەنگدان بەکاربهێنرێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی کە هۆکارەکانی پەیوەست بە کۆنتێکست، وەک سیستەمی دەنگدانی وڵاتێکی دیاریکراو یان ڕەهەند و ژمارەی لایەنە دژبەرەکان، ڕەنگە مەرجدار بکەن بۆ شێوازی بڕیاردانی هاووڵاتیان. دووەم مەیلی کە لە دەروونناسی سیاسی هاوچەرخدا دەناسرێتەوە، وازهێنانە وردە وردە لە ڕوانگەیەکی تاکگەرایی جەوهەری و گریمانەکردنی ڕوانگەیەکی کۆمەڵایەتییە کە زیاتر دیارە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە یەکێک لە ئەرکەکانی سیاسەت ڕێکخستنی پەیوەندییەکانی نێوان تاک و گروپەکانە، بەتایبەتی سەرچاوەکان و دابەشکردنی دەسەڵات، ئەستەمە بیر لە سایکۆلۆژیای سیاسەت بکەینەوە کە بە تەواوی لە ڕەهەندی کۆمەڵایەتی داببڕێت. ناسنامەی کۆمەڵایەتی، کاریگەری کۆمەڵایەتی، پەیوەندی نێوان گروپەکان: ئەمانە هەندێک لەو هۆکارانەن کە بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن دەروونناسی کۆمەڵایەتییەوە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە و ئێستا لەلایەن دەروونناسی سیاسیشەوە لەبەرچاو دەگیرێن.

زانستی دەمارەیی سیاسی

پوختە

ئەم بەشە بەدواداچوون بۆ بواری نێوان زانستە سەرهەڵداوەکانی زانستی دەمارە سیاسییەکان دەکات. توێژینەوەکانی ئێستا بە بەکارهێنانی وێنەگرتنی دەماری پێکهاتەیی و کارایی بۆ تێگەیشتن لە کاریگەرییە سیاسییەکان، زانین و ڕەفتار پێداچوونەوەیان بۆ دەکرێت، بە لەبەرچاوگرتنی هەردوو لێکچوون و جیاوازی لە نێوان تاکەکاندا.

بە گرنگیدان بەوەی کە چۆن پرۆسەی سۆزداری و مەعریفی ڕەفتاری سیاسی سەرهەڵدەدات، کاری زیادە لە زانستی دەمار، دەروونناسی و زانستی سیاسی باس دەکرێت و یەکدەخرێت. من دەڵێم کە پێشکەوتنی بەرچاو لە زانستی دەمارە سیاسییەکان پێدەچێت پێویستی بە تێکەڵکردنی زانستی دەمار لەگەڵ زانستی سیاسیدا هەبێت بە شێوەیەک کە تیۆری دەروونی کۆمەڵایەتی لەخۆبگرێت. دەروونناسی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پڕکردنەوەی بۆشایی نێوان ئەم ئاستە جیاوازانەی شیکاری- لە کارکردنی مێشکەوە تا ڕەفتاری سیاسی بەکۆمەڵ- و ڕەنگە یارمەتیدەر بێت لە ڕێنماییکردنی درووستکردنی گریمانەکان و دیزاینی ئەزموونی. من بیر لەوە دەکەمەوە کە چۆن ڕێبازی زانستی دەمارە سیاسییەکان ڕەنگە یارمەتیدەر بێت بۆ ڕۆشنکردنەوە لەسەر پرسیارە گرنگەکان لە دەروونناسی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا، وەک یاریکردن لە نێوان مەعریفە و سۆزدا. سنووردارکردنی کارەکانی ئێستا و پێشنیارەکان بۆ لێکۆڵینەوەکانی داهاتوو باس دەکرێن.

زانستی دەمارەیی سیاسی

1 زانستی دەمارەیی سیاسی

بواری زانستی سیاسی بە شێوەیەکی نەریتی پەیوەندییەکی نزیکی بە دیسیپلینەکانی وەک ئابووری و مێژوو و کۆمەڵناسیەوە هەبووە. لە کاتێکدا زانستی سیاسی هەمیشە تا ڕادەیەک سروشتی نێوان زانستەکان بووە، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا ئەم ڕێبازە نێوان زانستە فراوانتر بووە و بایۆلۆجی، دەروونناسی و زانستی دەمار لەخۆدەگرێت. ئەم بەرژەوەندییە بۆ زانستە مرۆییەکان بووەتە هۆی پەرەسەندنی بوارگەلێکی لاوەکی نوێ لەناو زانستی سیاسیدا، لەوانە بایۆپۆلیتیک، دەروونناسی سیاسی و زانستی دەمارەیی سیاسی (کە پێی دەوترێت نیورۆپۆلیتیک). ئەوەی ئەم بوارە لاوەکییە نوێیانە لەیەکتردا هاوبەشن، بەرژەوەندییە لە ڕەفتاری تاکەکەسی مرۆڤ و بڕیاردان وەک ڕێبازێک بۆ تێگەیشتن لە ڕەفتاری سیاسی. لە کاتێکدا زانستی سیاسی بە شێوەیەکی نەریتی سەرنجی لەسەر تێگەیشتن لە سیاسەت بە کۆی گشتی بووە، بەڵام شێواز و تەکنیکە نوێیەکان توانای ئێمە بۆ تێگەیشتن لە ڕەفتاری سیاسی لە ئاستی تاکدا باشتر دەکەن و لەبەرچاو بگرن کە چۆن جیاوازییە تاکەکەسییەکان لە پرۆسێسکردنی زانیاریدا ڕەنگە ڕەفتاری سیاسی لێبکەوێتەوە کە لە ئاستی جەماوەریدا چاودێری دەکرێت.

لە کاتێکدا زانستی سیاسی و دەروونناسی و زانستی دەمار مێژووی فیکری تاڕادەیەک جیاوازیان هەیە، بەڵام تێکەڵکردنیان مانای هەیە. لە کاتێکدا هەندێک لە زانایانی سیاسی بیر لە سیاسەت دەکەنەوە وەک جۆرێکی تایبەتی ڕەفتاری مرۆڤ و هەندێک لە دەروونناسەکان لێکۆڵینەوە لە سیاسەت بە زۆر کارپێکراو دەزانن، دەتوانرێت کەیسێک بۆ ئەو بیرۆکەیە دروست بکرێت کە سیاسەت و دەروونناسی هاوبەشی سەریەککەوتنی بەرچاویان هەیە. لە ڕوانگەی پەرەسەندنی مرۆڤ و پەرەسەندنی ڕەفتاری کۆمەڵایەتییەوە، پێدەچێت ڕوون بێت کە ڕەفتاری کۆمەڵایەتی و سیاسی لە ڕووی مێژووییەوە تێکەڵاو بوون.1،2 هەروەک چۆن مێشک بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ گروپە کۆمەڵایەتییە گەورەتر و گەورەکان پەرەی سەندووە، پێویست بوو لەبەرچاو بگیرێت کە چۆن ئەو گروپانە دەبێ بەڕێوەببرێن. لەم ڕوانگەیەوە پێدەچێت ڕوون بێت کە پێشنیار بکرێت کە دەتوانرێت لە چاویلکەی دەروونناسی مرۆڤ و بایۆلۆجی و زانستی دەمارەوە لە ڕەفتاری سیاسی تێبگەین.

وەک هەر ڕێبازێکی نێوان زانستی یان فرە پسپۆڕیی، کۆمەڵێک تەحەدا بۆ توێژەران هەیە کە لەم بوارەدا کاردەکەن. لە کاتێکدا تا دێت ڕوونتر بووەتەوە کە پێشکەوتنەکانی ئەم دواییە لە زانستی دەمارە کۆمەڵایەتی و مەعریفیەکاندا یارمەتیدەر دەبن بۆ باشترکردنی تێگەیشتنمان لە ڕەفتاری سیاسی، بەڵام تەحەدای بەرچاو هەن کە لە کاتی هەوڵدان بۆ بەشداریکردن لەم جۆرە شیکارییە فرە ئاستەدا سەرهەڵدەدەن- هەمیشە ئاسان نییە کە ئەوەی لە ئاستی دەماردا ڕوودەدات وەربگێڕدرێت بۆ چەمکی زۆر ئەبستراکتتر سەبارەت بە چۆنیەتی کارکردنی کۆمەڵگا.

لەم بەشەدا، ئەو بەشداریانە دەخەمەڕوو کە زانستی دەمارە سیاسییەکان تا ئێستا کردوویانە و باس لەو بوارانە دەکەم کە ڕەنگە زانستی دەمارە سیاسییەکان زۆرترین بەشدارییان هەبێت لە هەنگاونان بەرەو پێشەوە.

بابەتەکە تیشک دەخاتە سەر چوار پرسیاری گرنگ لەناو دەروونناسی سیاسیدا و باس لە ڕۆڵی کاری وێنەگرتنی دەمار لە چوارچێوەی ئەم بوارانەدا دەکرێت: (١) هەڵوێست و هەڵسەنگاندنی سیاسی، (٢) مەعریفە و سیاسەتی کۆمەڵایەتی، (٣) سۆز و سیاسەت، و (٤) جیاوازی تاکەکەسی لە ڕەفتاری سیاسیدا.

بە سەرنجدان بەوەی کە زانستی دەمارە سیاسییەکان لە قۆناغی سەرەتاییدایە، باسکردنی کار لەم بوارەدا بە کاری پەیوەندیدار لە زانستی دەمارە کۆمەڵایەتی و مەعریفیەکان و هەروەها دەروونناسی کۆمەڵایەتی و سیاسی بە شێوەیەکی فراوانتر تەواو دەکرێت. پێموایە زانایانی سیاسی و زانایانی دەمار دەتوانن سوودمەند بن لە چەسپاندنی بیرۆکەکانیان لە تیۆری دەروونی کۆمەڵایەتیدا، هەروەها دەروونناسە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانن سوودمەند بن لە زیادبوونی تێگەیشتن لە کارکردنی مێشک، هەروەها زیاتر ڕەچاوکردنی ڕۆڵی کۆنتێکست. دوای پێداچوونەوە بە دۆخی ئێستای ئەدەبیات لە زانستی دەمارەیی سیاسیدا، چەند پێشنیارێک بۆ کارەکانی داهاتوو پێشکەش دەکەم.

زانستی دەمارەیی سیاسی

4.1 دەروونناسی هەڵوێستە سیاسییەکان

توێژینەوەکانی دەروونناسی سیاسی لەسەر هەڵوێست و هەڵسەنگاندنی سیاسی، لەسەر بابەتگەلێکی هاوشێوە لە چوارچێوەی سیاسەتدا چڕ بووەتەوە. زۆرێک لەم مشتومڕانە لە دەروونناسی سیاسیدا ئاوێنەیەکی مشتومڕەکانی دەروونناسی کۆمەڵایەتی بوون- لێکۆڵینەوە لە ڕۆڵی هەڵسەنگاندنی ئۆنلاین بەرامبەر بە بیرەوەری، پرۆسێسی ئۆتۆماتیکی بەرامبەر بە کۆنترۆڵکراو و ئۆتۆماتیکیبوونی کاریگەری.

بۆ نموونە ژمارەیەک توێژینەوە پشتگیرییان لە "گریمانەی مەعریفی گەرم" کردووە، یان ئەو بیرۆکەیەی کە هەڵوێستە سیاسییەکان بە شێوەیەکی سۆزداری بارگاوی دەکرێن و ئەم وەڵامە سۆزدارییە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی چالاک دەبێت لەگەڵ ڕووبەڕووبوونەوەی هاندەرێک لە خوارەوە لە لای زاجۆنک- قسە لەسەر سەرەکییەتی کاریگەری دەکات. زۆربەی کارەکانی وێنەگرتنی دەمار لە زانستی دەمارە سیاسییەکاندا کە پەیوەندییان بە هەڵوێست و هەڵسەنگاندنەوە هەیە، لەسەر هەڵسەنگاندنی سیاسەتە سیاسییەکان یان کاندیدەکان چڕ بووەتەوە، چ لە ڕووی پرۆسەی خێرا و ئۆتۆماتیکیەوە و چ لە ڕووی پرۆسەی خاوتر و کۆنترۆڵکراوترەوە.

سامان    ساموئیل کرماشانی