ئاڵۆزی باڵادەستی نەخۆشییەکی دەروونییە

 

#ئالۆزی_بالادەستی_نەخوشیەکی_دەروننیە

ئاڵۆزی باڵادەستی نەخۆشییەکی دەروونییە

بەڵێ، ئاڵۆزی باڵادەستی (یاخود Mania) پارچەیەکە لە نەخۆشییە دەروونییەکان و بە تایبەتی لە چوارچێوەی نەخۆشی Bipolar Disorder ـەوە (ئەو نەخۆشییەی کە کەسەکە لە نێوان دوو دۆخی زۆر بەهەست و زۆر کەمەهەست گەڕا دەکات).

مانیا یان ئاڵۆزی باڵادەستی چییە؟

ئاڵۆزی باڵادەستی دۆخێکی درێژخایەنەی تێیدا:

کەسەکە زۆر بەرز دەبێت لە حەس، هەستی یان توانای خۆی (دەبێت وا زانی کە توانی هەموو شتێک هەیە).

دەق و چالاکیەکانی زیاتر دەبن، بەهۆی ئەوەی زۆر قسە دەکات، خەو نابینێت، پڕ لە ئایدیا دەبێت.

لە کاتی مانیا، ئەو کەسانە دەکرێ لە تێڕوانین بەردەوام نەبن، کارەکانیان خەطرناک بن، یان بێریوونەتوانەن بگەڕنەوە بۆ دۆخی ئاسایی.

توانای دیاریکردنی ئەوەی گونجاوە یان نەگونجاوە دابەزێت (judgment impairment).

کاتێک مانیا بەرزە، کەسەکە دەتوانێت قەبارەی مەترسییەوە بڕیارەکانی گەورە بگرێت (وەک پارەدان بە بێ ئەندازە، گەشتکردن بێ پلاندان، یان تاوانە جنسییەکان).

جۆرەکانی ئاڵۆزی باڵادەستی:

Hypomania: جۆرێکی نزمترە، بەهۆی ئەوەی تێگەیشتن و هەروەها ژیانی ڕۆژانە زۆر دەستکار ناکات.

Mania: شێوەیەکی بەهێزترە کە زۆرجار پێویستی بە چارەسەرەی تەندروستی هەیە (و زۆرجار دەبێت کەسەکە لە نەخۆشخانە بگرێنەوە بۆ پاراستن لە خۆی و لە کەسانی دیکە).

بەلگەیەک بۆ ئەوەی ئەمە نەخۆشییە:

ئاڵۆزی باڵادەستی بە تەنیا نەبێت دۆخێکی ئاسایی لە شادمانی. بەڵکوو:

دۆخیەکی نەسەروشتییە (pathological).

تێکڕای لە کۆنترۆڵی کەسەکەیە.

زۆرجار بە شێوەیەکی مەترسییەوە کاریگەری هەبێت لە ژیانەکەی و پەیوەندیدانی لەگەڵ خێزان و کار.

چارەسەری ئاڵۆزی باڵادەستی:

دەرمانەکان: وەک mood stabilizers (لێمانترۆجین، لیثیۆم، والپڕۆئات).

پسیکۆتێراپی (گفتوگۆی پسیکۆلۆژیکی).

چارەسەری نەخۆشخانە، ئەگەر دۆخی کەسەکە زۆر بەرز بێت و بەخۆی یان بەکەسانی دیکە خەطر هەبێت.

ئەگەر تۆ یان کەسێک لە نزیکەکانت دەستبەسەر ئەم دۆخە دەبێت، گرنگە پزیشکی تەندروستیی دەروونی ببینیت بۆ تاقیکردنەوە و پلاندانی چارەسەر.

ئەتەوێت دەستبەسەرکردنی ئەم دۆخە بە شیوەیەکی زانیاریی تر بگەڕێینەوە؟ مثلاً نیشانەکان بە وردی، یان جیاوازی مانیا و هایپۆمانیا.

ئەم نەخوشینە لە وەلاتانی ئیسکاندیناڤیا و وەلاتانی عەربی  تورکیا و لە نیو فارەسەکاندا زۆر بە هیزە

کۆمپلێکسی باڵادەستی بە نەخۆشییەکی دەروونی ناسراو نازانرێت، هەرچەندە ڕەفتارەکانی پەیوەست بەوەوە دەتوانن نیشانەکانی حاڵەتەکانی وەک تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی (NPD) بن. "کۆمەڵگەی باڵادەستی"، هاوشێوەی "کۆمەڵگەی باڵادەستی"، باس لە بیروباوەڕە زیادەڕۆییەکانی باڵادەستی دەکات کە زۆرجار بۆ داپۆشینی هەستەکانی کەمتەرخەمی بەکاردەهێنرێن. لە کاتێکدا کە دەستنیشانکردنی فەرمی نییە، پسپۆڕی تەندروستی دەروونی دەتوانێت ئەم ڕەفتارانە و هۆکارە بنەڕەتییەکانیان هەڵسەنگێنێت بۆ ئەوەی یارمەتی کەسێک بدات میکانیزمی ڕووبەڕووبوونەوەی تەندروستتر پەرەپێبدات و چارەسەری نائەمنیەکان بکات.

بۆچی "کۆمەڵگەی باڵادەست" دەستنیشانکردنێکی فەرمی نییە

هیچ دانپێدانانێکی فەرمی نییە:

دەستووری دەستنیشانکردن و ئاماری نەخۆشییە دەروونییەکانی کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکی (DSM-5) "کۆمەڵگەی باڵادەستی" یان "کۆمەڵگەی باڵادەستی" وەک حاڵەتێکی تەندروستی دەروونی دەستنیشانکراو نەخستووەتەڕوو.

بنیاتێکی دەروونی:

زیاتر وەک کۆمەڵێک بیرکردنەوە و ڕەفتار و تایبەتمەندی سەیر دەکرێت.

کاتێک دەتوانێت نیشانەی پرسێکی بنەڕەتی بێت

نیشانەکانی نەخۆشی NPD:

ڕەفتارەکانی وەک گەورەیی، هەستکردن بە ماف و نەبوونی هاوسۆزی، کە دەتوانێت بەشێک بێت لە کۆمپلێکسی باڵادەستی، هەروەها تایبەتمەندی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسییە.

چارەسەرکردنی نائەمنیەکان:

کۆمپلێکسی باڵادەستی دەتوانێت میکانیزمێکی بەرگری بێت بۆ شاردنەوەی هەستەکانی کەمتەرخەمی. پسپۆڕێکی تەندروستی دەروونی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ئاشکراکردنی ئەم هۆکارە بنەڕەتیانە.

چۆنێتی چارەسەرکردنی کێشە بنەڕەتییەکان

چارەسەر:

چارەسەری دەروونی یان چارەسەری قسەکردن دەتوانێت یارمەتی تاکەکان بدات لە هەستەکانیان تێبگەن و ئامانجی واقیعیتر پەرەپێبدەن.

خۆڕاگری: ١.

لێکۆڵینەوە لە هۆکارەکانی هەستکردن بە باڵادەستی دەتوانێت ببێتە هۆی وێنەیەکی تەندروستتری خۆت و ڕێگەی باشتر بۆ کارلێککردن لەگەڵ کەسانی دیکە.

هەڵسەنگاندنی پیشەیی:

پیشەیی تەندروستی دەروونی دەتوانێت هەڵسوکەوتەکان هەڵسەنگێنێت بۆ ئەوەی بزانێت ئایا دەستنیشانکردنێکی فەرمیتر هەیە، وەکو NPD، کە پێویستی بە چارەسەرکردن هەیە. 

سامۆئیل کرماشانی