مێژووی #فێمینیزم، یان بزووتنەوەکانی ژنان بۆ بەدەستهێنانی مافی یەکسان لەگەڵ پیاوان، لە چەند شەپۆل یان قۆناغی سەرەکیدا دەکۆڵرێتەوە. هەر شەپۆلێک بە ئامانج و چوارچێوەی کۆمەڵایەتی خۆی پێناسە دەکرێت. لە خوارەوە بە کورتی پێداچوونەوە بە مێژووی فێمینیزم دەکەین لە ڕووی ئەم شەپۆلانەوە:

 

مێژووی #فێمینیزم، یان بزووتنەوەکانی ژنان بۆ بەدەستهێنانی مافی یەکسان لەگەڵ پیاوان، لە چەند شەپۆل یان قۆناغی سەرەکیدا دەکۆڵرێتەوە. هەر شەپۆلێک بە ئامانج و چوارچێوەی کۆمەڵایەتی خۆی پێناسە دەکرێت. لە خوارەوە بە کورتی پێداچوونەوە بە مێژووی فێمینیزم دەکەین لە ڕووی ئەم شەپۆلانەوە:

🌊 شەپۆلی یەکەمی فێمینیزم (سەدەی ١٨ تا سەرەتای سەدەی بیستەم)

تەرکیزی سەرەکی: مافە یاسایی و مەدەنییەکان، بەتایبەت مافی دەنگدانی ژنان

زەمینەی مێژوویی: شۆڕشی فەرەنسا و بیرۆکەکانی ڕۆشنگەری دەستپێشخەری پرسی مافەکانی ژنان بوون. کتێبەکانی وەک "پاڵکردنەوەی مافەکانی ژنان" لە نووسینی ماری وۆڵستۆنکرافت لە کۆتایی سەدەی ١٨دا ڕۆڵێکی سەرەکییان هەبووە.

لە ڕۆژئاوا: ژنان لە ئەوروپا و ئەمریکا دەستیان کرد بە ناڕەزایەتی دەربڕین بۆ مافی دەنگدان و خاوەندارێتی و پەروەردە. لە ئەمریکا بزووتنەوەی مافی دەنگدانی ژنان لە کۆنفرانسی شلەمەنی سێنێکا (١٨٤٨) دەستی پێکرد.

دەرئەنجامی گرنگ: تا سەرەتای سەدەی بیستەم، ژنان لە زۆرێک لە وڵاتان (وەک ئەمریکا، بەریتانیا، نیوزلەندا و هتد) مافی دەنگدانیان بەدەستهێنابوو.

🌊 شەپۆلی دووەمی فێمینیزم (شەستەکان- هەشتاکان)

سەرنجی سەرەکی: یەکسانی لە شوێنی کار، پەروەردە، مافی زاوزێ، و ڕەخنە لە ڕۆڵی ڕەگەزی

زەمینەی مێژوویی: دوای جەنگی جیهانی دووەم، ئەو ژنانەی چوونەتە ناو هێزی کار، دەیانویست پێگەی خۆیان بپارێزن. ئەم قۆناغە هاوکات بوو لەگەڵ سەرهەڵدانی بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان (مافی مەدەنی، دژە شەڕ و هتد).

ژمارە دیارەکان:

سیمۆن دی بۆڤوار بە فیلمی سێکسی دووەم (١٩٤٩) فەلسەفەی فێمینیزمی بوونگەرایی لە قاڵب دا.

بێتی فریدان ناڕەزایی ژنە ماڵەوە ئەمریکییەکانی بە ئەفسانەی ژنایەتی (١٩٦٣) دەربڕی.

دەستکەوتەکان: یاسای دژە هەڵاواردن، دامەزراندنی ناوەندی پشتیوانی ژنان، ئازادی هەڵبژاردنی دووگیانی (وەک مافی لەباربردن لە هەندێک وڵات).

🌊 فێمینیزمی شەپۆلی سێیەم (1990-2010)

سەرنجی سەرەکی: فرەچەشنی، ناسنامە، ڕەخنە لە جیهانگیری و ئەنترۆپۆسێنتریزمی فێمینیزمی ڕۆژئاوا

زەمینەی مێژوویی: ڕەخنە لە فێمینیزمی شەپۆلی دووەمی سپی پێست و چینی ناوەڕاست و ڕۆژئاوایی سەنتەری.

پرسە سەرەکییەکان: ڕەگەز، چین، نەتەوە، ئاراستەی سێکسی و یەکتربڕینی ئەم ناسنامانە.

بزووتنەوە نوێیەکان: ژنانی ڕەنگاوڕەنگ و لەشفرۆش و ژنانی جیهانی سێیەم ڕۆڵێکی بەهێزتریان لە فێمینیزمدا بەدەستهێنا.

هەندێک نیگەرانی: وێنەی جەستە، ڕەگەز و میدیا، و ڕەخنە لە ناو فێمینیزمەوە.

🌊 فێمینیزمی شەپۆلی چوارەم (لە دەوروبەری ساڵی ٢٠١٢ تا ئێستا)

سەرنجی سەرەکی: دادپەروەری کۆمەڵایەتی، یەکسانی دیجیتاڵی، و بەرەنگاربوونەوەی ئازاردانی سێکسی

تایبەتمەندی سەرەکی: بەکارهێنانی سۆشیال میدیا (بۆ نموونە کەمپەینی #MeToo)

بابەتەکان:

ئازاردانی سێکسی لە شوێنی کار و کۆمەڵگادا

یەکسانی داهات

فێمینیزمی گشتگیر بۆ LGBTQ+

تایبەتمەندییەکی سەرنجڕاکێش: فێمینیزمی ئەمڕۆ زیاتر گشتگیرە و سەرنج دەخاتە سەر پرسە هەنووکەییەکانی وەک دادپەروەری دیجیتاڵی و شەفافیەتی جێندەری.

📌 فێمینیزم لە ئێراندا

قۆناغی دەستووری: ژنان بەشدارییان لە بزووتنەوەی دەستووریدا کردووە. گۆڤاری ئافرەتان و قوتابخانەی کچان کرایەوە.

سەردەمی پەهلەوی: هەوڵدان بۆ مۆدێرنکردنی ڕۆڵی ژنان، چوونە ناو زانکۆکان و پیشە جۆراوجۆرەکان، بەڵام لە هەمان کاتدا لەگەڵ کۆنترۆڵی دەوڵەت.

دوای شۆڕشی ١٩٧٩: لە هەندێک بواردا سنووردارکردن دانرا، بەڵام ژنان تا ئێستاش لە زانکۆ و سیاسەت و هونەردا چالاکانە ئامادەن.

ئه مڕۆ: سه ڕه ڕای ئاسته نگه یاسایی و کۆمه ڵایه تییه کان، ژنانی ئێرانی ڕۆڵی به ڕفراوان له کۆمه ڵگادا ده گێڕن و فێمینیزمی ڕه سه نی، کولتووری و خۆڕاگری سه ڕهه ڵداوه.

ئەگەر بتەوێت دەتوانم وردتر بخەمە سەر هەر شەپۆلێک یان پرسێکی دیاریکراو لەم مێژووەوە.

بۆ بەدەستهێنانی یەکسانی جێندەری، کردەوەی فرەلایەنە، بەردەوام و هەماهەنگ لە ئاستی تاکەکەسی، کۆمەڵایەتی، کولتووری و حکومەتدا پێویستە. لە خوارەوە پێداچوونەوە بە شەش کرداری سەرەکی (کردەوەی گرنگ) دەکەین کە دەتوانرێت بەم ئاراستەیە ئەنجام بدرێت:

1. پەروەردەی یەکسان بۆ هەمووان

پەروەردەی تایبەت بە ڕەگەز و گشتگیر لە منداڵییەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی چەشنە چەقبەستووەکانی جێندەری.

پێشخستنی پەروەردەی خانمان و کچان بەتایبەتی لە بوارەکانی زانست، تەکنەلۆجیا، ئەندازیاری، و بیرکاری (STEM).

هێنانە ناوەوەی چەمکەکانی یەکسانی جێندەری لە مەنهەجی قوتابخانەکاندا.

2. بەهێزکردنی یاسا و سیاسەتی یەکسان

دەرکردن و جێبەجێکردنی یاسا دژی جیاکاری ڕەگەزی لە شوێنی کار و خێزان و سیاسەت و پەروەردەدا.

دانانی میکانیزمی یاسایی بۆ پاراستنی ژنان لە توندوتیژی و ئازاردانی سێکسی و نایەکسانی ئابووری.

دەستەبەرکردنی دەستڕاگەیشتن بە دادپەروەری و پاراستنی یاسایی ژنان بە یەکسانی.

3- بەهێزکردنی ئابوری ئافرەتان

دابینکردنی هەلی کارێکی یەکسان، مووچەی یەکسان بۆ کارێکی یەکسان.

پشتگیری لە ژنانی خاوەنکار و دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە داراییەکان و قەرز و سەرمایە.

هاوسەنگی ژیانی کار لەگەڵ سیاسەتەکانی وەک مۆڵەتی منداڵبوون، چاودێریکردنی منداڵان و کارکردنی نەرم و نیان بەرەوپێش ببە.

4- بەرەنگاربوونەوەی چەشنە چەشنە چەشنە چەشنە چەشنە کۆنەکان و نۆرمەکانی کولتووری

دووبارە پێناسەکردنەوەی ڕۆڵی نەریتی ژن و پیاو لە خێزان و کۆمەڵگادا.

کەڵک وەرگرتن لە میدیا بۆ پەرەپێدانی وێنەی ئەرێنی و بەهێزی ژنان.

بەشداریکردنی پیاوان لە گفتوگۆ و کردارەکاندا بۆ یەکسانی جێندەری.

5. زیادکردنی ئامادەیی ژنان لە سەرکردایەتی و بڕیاردان

پشتیوانی لە بەشداری سیاسی و کۆمەڵایەتی ژنان لە ئاستی بەڕێوەبردن و حکومەت و مەدەنیدا.

جێبەجێکردنی کۆتایی جێندەر لە هەندێک بواردا بۆ دڵنیابوون لە ئامادەبوونی ژنان.

هاندانی نمونەی سەرکەوتووی ژن لە سیاسەت و ئابووری و کولتووردا.

6. بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان

جێبەجێکردنی بەرنامەی خۆپارێزی بۆ پەروەردەکردنی کۆمەڵگا سەبارەت بە توندوتیژی لەسەر بنەمای جێندەری.

دامەزراندنی ناوەندی پشتیوانی بۆ قوربانیانی توندوتیژی خێزانی و سێکسی.

بەهێزکردنی دامەزراوەکانی دادوەری و پۆلیس بۆ وەڵامدانەوەی کاریگەر و پاڵپشتیکردنی قوربانییەکان.

ئەگەر بتەوێت دەتوانم ئەمانەش بکەم بە ئینفوگرافیک یان پوختەی دۆستی منداڵان. حەزت لێیە؟

لە کۆپنهاگن گروپ و بزووتنەوە و کەسایەتییەک هەن کە سۆسیالیزم و یەکسانی جێندەری تێکەڵ دەکەن. لێرەدا گرنگترینیان دەخەینەڕوو:

🔴 1. Rødstrømperne (سۆرک / چەرمە سوورەکان)

بزووتنەوەیەک کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا لە دانیمارک چالاک بوو کە ڕەگ و ڕیشەی لە سەربەخۆیی سێکسی و سیاسی ژنان بوو. ئەندامانی ئەم گرووپە خوازیاری یەکسانی جێندەری و کۆمەڵایەتی بوون لەسەر بنەمای سۆسیالیزم و جەختیان لە مافی یەکسانی ژنان دەکردەوە لە ڕێگەی چالاکیی ناڕەزایەتی و کەمپی هاوینە. ئەو گرووپە بەشێوەیەکی دەستەجەمعی و دژە سەرمایەداری ڕێکخرابوو

www.kb.dk

nordics.info

.

2. Enhedslisten – هاوپەیمانی سوور-سەوز

پارتێکی چەپی توندڕەو لە دانیمارک بە ئایدۆلۆژیایەکی سۆسیالیستی و ئیکۆسۆسیالیستی و فێمینیستەوە. پارتەکە پابەندە بە زیادکردنی ڕۆڵی ژنان و مافی کەمینەکان و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و دیموکراسی بەشدارانە و لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی شارەکانی کۆپنهاگن پلەی یەکەمی بەدەستهێنا

ویکیپیدیا

ویکیپیدیا

.

3. بەرەی لاوانی سۆسیالیستی (Socialist UngdomsFront, SUF)

ڕێکخراوێکی لاوانی سۆسیالیستی لە شاری کۆپنهاگن کە گرنگی بە سۆسیالیزمی شۆڕشگێڕانە دەدات. ئەندامەکانی بە گشتی لە هەڵمەتە فێمینیست و یەکسانیخوازەکاندا چالاکن. هەروەها SUF هاوکاری پارتی یەکێتی سوور-سەوز دەکات، بەڵام پێکهاتەی سەربەخۆی خۆی پاراستووە

ویکیپیدیا

.

4. گەنجانی سۆسیالیستی بەناوبانگی دانیمارک (SFU)

لقێکی پارتی گەلی سۆسیالیستی (چەپی سەوز)، ئەم باڵە گەنجەی سۆسیالیستی-دیموکراتەکان پشتگیری لە ڕوانگەیەکی فێمینیستیش دەکات. لە کۆپنهاگن چالاکە و پێکهاتەیەکی مارکسی نەرمی هەیە کە پرسی جێندەر و چینایەتی بەیەکەوە دەبەستێتەوە

ویکیپیدیا

Reddit

.

5. ڕێکخراوە فێمینیست و فرە کولتوریەکان

لاس ئۆتراس: کۆمەڵەیەکی عەلمانییە لە ژنانی ئیسپانی زمان لە کۆپنهاگن، کە دیدێکی فێمینیستی بڕبڕەیی و سۆسیالیستییان هەیە. کۆبوونەوە و بۆنە و پشتیوانی کۆمەڵایەتی جۆراوجۆر بۆ ژنانی کۆچبەر ڕێکدەخەن

ئاسۆسیاسیۆن لاس ئۆتراس

.

فێمینیزمەکانی ئاریێل: فەزای کولتووری و هونەرییە کە لەلایەن ژنانی BIPoC بەڕێوەدەبرێت، کە گرنگی بە ڕەنگدانەوەی فێمینیست و چارەسەری کۆمەڵایەتی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی دەدات. پێکهاتەیەکی ئاسۆیی هەیە و حەزی لە جەستە-سەنتەری و دیکۆلۆنیالیزم و دادپەروەری گۆڕانکارییە

arielfeminisms.dk

.

6. KVINFO

بارەگایەکی دانیمارکی بۆ توێژینەوە لەسەر ژنان و جێندەر کە پاڵپشتی پڕۆژەی جۆراوجۆر دەکات لە بواری دادپەروەری جێندەری و کردەی سیاسی و بزووتنەوەکانی ژنان. لە ڕووی میتۆدۆلۆژییەوە لەگەڵ ڕوانگەیەکی فێمینیست-سۆسیالیستیدا هاوتەریبە و چالاکییەکانی وەک ڕاهێنەرایەتی، تۆڕکردن و دابینکردنی سەرچاوەی پەروەردەیی هەیە

ویکیپیدیا

.

🧭 خشتەی پوختە:

گروپ/ڕێکخراو ڕێبازی فێمینیست ڕێبازی سۆسیالیستی

Rødstrømperne سۆسیالیستی و دژە سەرمایەداری زۆر ڕادیکاڵ و مێژوویی

هاوپەیمانی سوور-سەوز ئیکۆسۆسیالیستی فەرمی و پێکهاتەیی و سۆسیالیستی

بەرەی لاوانی سۆسیالیستی (SUF) چالاکی جێندەری مارکسیستی شۆڕشگێڕ

گەنجانی سۆسیالیستی جەماوەری (SFU) تێکەڵەیەک لە مارکسیزم و فێمینیزمی سۆسیالیستی-دیموکراتیک

لاس ئۆتراس فێمینیزمی کۆمەڵایەتی نیو-هیواخوازی نێوان بڕبڕەیی، ئاڕاستەکراوی پەنابەران

ئاریێل فێمینیزمەکان فرە کولتوری، ئەدەبی پێکهاتەی ئاسۆیی، دادپەروەری

KVINFO توێژینەوە و بەڵگەنامە پەروەردە و تۆڕکردن و ڕاهێنەرایەتی

ئەگەر بەدوای کەسانی دیاریکراو، پرسیاری پەیوەندیدار یان ڕووداوی هەنووکەیی لەم بوارەدا دەگەڕێیت، بە خۆشحاڵیەوە زیاتر یارمەتیت دەدەم. پێشکەشکردنی وێنە، لینکی لاپەڕە فەرمییەکان، یان زانیاری پەیوەندیکردن بۆ بەشداریکردن؟ تەنها وا بڵێ

ساموئیل کرماشانی