ئەخلاقی مرۆڤ و بنەما ئەخلاقییەکان زۆر گرنگن ئەگەر مرۆڤ هەیبێ.

 

#ناسنامەی_مروڤایەتی_ئەخلاق_پرەنسیپەکانی_مروڤایەتی

ئەخلاقی مرۆڤ و بنەما ئەخلاقییەکان زۆر گرنگن ئەگەر مرۆڤ هەیبێ.

مرۆڤ بەبێ ئەخلاق مرۆڤ نییە.

وە مرۆڤ بوون واتە هەبوونی ئەخلاق و پرەنسیپی مرۆڤایەتی.

بنەمائەخلاقیەکان بیرۆکەیەکی گرنگ پیشان دەدات.

ئەگەر مرۆڤ ئەخلاق و بنەما ئەخلاقییەکانی هەبێت، لە ڕاستیدا هەموو حیاتەکەی بەم ڕاستەوخۆییەوە ڕێنیشان دەدرێت. ئەخلاق وای دەکات مرۆڤ:

·         بزانێت چۆن لەگەڵ خۆی و ئەوانی دیکە مامەڵە بکات

·         بەرپرسیاری بێت لە کار و قسەکانیدا

·         ئەنجامەکانی کار و بڕیارەکانی بەپێی دۆخ و گونجاویەتی هەڵبژێرێت

·         لە کۆمەڵگا دەستواژینی باش جێبەجێ بکات

بۆیە ئەخلاق بە ڕاستی بنچینەی مرۆڤایەتی و ھەموو کۆمەڵگایەکی باشە.
ئەگەر دەتەوێت دواتر دڵنیاتر باس بکەم لە جۆری ئەخلاق، بنەمای ئەخلاقی (principles) یان نموونەکانی جێبەجێکردنی ئەخلاق لە ژیانی ڕۆژانە، دڵنیایم بکە و بڵێ باسی کامە بدەم.

 

دروشمی ناسیۆنالیستی و لە پراکتیک و ڕەفتاردا، بە پێچەوانەوە، دروشمەکە  ئەوکەسانە هێشتا لە فۆرمێکی ئاژەڵییدان، دوور لە مرۆڤایەتی . بەشیک لە هەلسوکەوتی مروڤەکان  ئەخلاق پرەنسیپە مرۆڤیەکانن ئەگەر مرۆڤ خاوەن ئەمانە نەبیت ئەوا ناتوانریت وەک مرۆڤ سەیری کەسایەتیەکان بەکەین..

گرتەیەکی ڤیدیۆیی لە فەزای ئەلیکترۆنی سەر بە تیمێک لە ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، ئەو جۆرە هەڵسوکەوتانە دوورن لە ئەخلاقی مرۆڤایەتی و دوور لە پرەنسیپی ئینسانی، کردەوەیەکی ئاژەڵییە، لەگەڵ هاونیشتمانیان بەم شێوەیە هەڵسوکەوت دەکەن. شتێکی تر، ئەم حزبە بچووکانە ساڵانێکە شەو و ڕۆژ سووکایەتی و بوختان بە پارتی ژیانی ئازادی کوردستان دەکەن، بێ بەڵگە و بێ بەڵگە، قسەی بێمانا دەچن، بەڵام هەمان ئەو لایەنانە چاوەڕێی ئەوە دەکەن کە قسەی ناشرین لە هەمووان بکەن، بەڵام کەس هیچیان لەسەر ناڵێت.. هەروەها شەو و ڕۆژ دەچنە باڵیۆزخانەکانی کۆماری ئیسلامی لە دەرەوەی وڵات و نامەی داوای لێبوردن دەگەیەنن، بەڵام بۆ پەردەپۆشکردنی درۆکانیان، ئەوانی تر تۆمەتبار دەکەن.

کێشە لێرەدا ئەوەیە کە ئەو حیزبە کلاسیکانەی کە ڕەخنە لە سیاسەتەکانی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان دەگرن، ئەخلاقی ئینسانییان نییە. جنێودانی جێندەری نابەرپرسانە بە ژنانی کورد بەشێکە لە لادانێکی ئەخلاقی زارەکیی ئەندامان و لایەنگرانی ئەو حیزبانە. لە ڕاستیدا بیرێک بۆنی گەندەڵی زارەکی و دەروونی لێدێت، لادان لە پرەنسیپەکانی مرۆڤایەتی. دووبارەکردنەوەی قسەی نابەرپرسانە، ڕەفتاری نابەرپرسانە کە دوورە لە ئەخلاق و پرەنسیپی مرۆڤایەتی

ەخلاق و بنەماکانی مرۆڤ چییە؟

 — ئەخلاق و بنەماکانی مرۆڤ (یعنی ئەو شت و ڕووکاری بنەڕەتییەی کە مرۆڤایەتی و ڕەفتاری مرۆڤ پەیوەندیدارن بەوەی چی “باش” یان “خراپ”ە) بابەتیەکی ژیر و فەلسەفییە.

بە گشتی، ئەخلاق و بنەماکانی مرۆڤ لە چەند بنەما و سەرچاوەی سەرەکی پێکهاتووە:

١. بنەمای ژینی و نەتەوەیی

مرۆڤ لە بەردەمی ژیان و کۆمەڵەوە و نەتەوەوە ئەخلاق دەدەمێنێت. کەسێک بە تەنیا ناتوانێت بژی، بۆیە لە کۆمەڵەدا قەدەغە و یاسا و ڕەوشی هاوبەش دەدرێت بۆ ئەوەی ژیان بە ئاسایش بڕوات. ئەم بنەمایە ئەخلاقیەکان دەخاتە بەردەم وەک:

ڕەحمی بە یەکدی،

رێزمان،

دادپەروەری،

پێوەندی بەرامبەر یەکتر بەسەر ئیشکراوە.

٢. بنەمای زەوی و فطری

زۆر فەلسەفە ومروڤایەتی  باوەڕیانەوە کە مرۆڤ بە فطرتی خۆی نیکی و خراپی دەزانێت.

وەک:

مروڤ فیر دەبیت کە و بە پی زانست ژینگە کە تاسیری لە سەر مورۆڤەکان هەییە چی بە خراپی ،و چی بە ئەرینی و باشی پەروردە رەولێکی یەکجار زۆری هەییە لە سەر پیک هینانی ئیخلاقی مروڤایەتی تاکەکان.

“مرۆڤ بە دڵی خۆی دەزانێت چی گوناهە و چی خیرە.”

ئەم بنەمایە دەستپێکی ئەخلاقیەکانی دڵ و وەجدانە، وەک:

ڕاستگۆیی،

مەهرەبانی،

ئەمانەتداری،

نەکردنی زۆرداری.

٣. بنەمای مەعرفەتی و فکری

لە ڕێگەی زانست و فیکرەوە، مرۆڤ ئەخلاقی دەبێت بەوەی تێگەیشتی و بزانێت ئەنجامی هەموو کارێک چییە. ئەخلاقی بوون یعنی:

کارکردن بە هۆشیاری،

بیرکردنەوەی ئەنجامەکان،

هەڵبژاردنی ڕێگەی باشتر.

٤. بنەمای ئایینی و ڕوحی

زۆر مرۆڤ و کۆمەڵە باوەڕیانەوە ئەخلاق لە ئایین و ئیمانەوە دەدێت. یان بەو شێوەیەیە کە:

"ئەخلاق نیشانی باوەڕی ڕاستەقینەیە."

بەم جۆرە ئەخلاق دەگرێتەوە بە پەیوەندیدانی مرۆڤ بە خۆدا و ڕووحی پاکی.

٥. بنەمای کۆمەڵایەتی و یاسایی

ئەخلاق بە شێوەیەکی دروست دەبێتە بنەمای یاسا و ڕێنمایی کۆمەڵە:

پاراستنی مافە مرۆیەتی،

یارمەتیدانی هاوسەنگی و ئاسایش،

بەرزکردنەوەی پەیوەندییە نێوان مرۆڤەکان.

بەشیکی زۆر لە هیزە کوردیەکان لە ئەم بنەما مروڤایەتیە دورەن هەتا بگرە دژی بنەما مروڤایەتیەکانن

سامۆئیل کرماشانی