زانکۆی لینێوس
بەشی پێداگۆژی و دەروونناسی و زانستی وەرزشی
جۆری کار: پرۆژەی بڕوانامە، ١٥ کرێدت
کتیبکە زمانی سویدی لە ئیرە وەک پی دی ئیف
بەرنامەی مامۆستا
ناونیشان: زمانی جەستە
نووسەر: مالین کارلسۆن
سەرپەرشتیاری: ماریان داڵ
پوختە
ئەم تێزە تایبەتە بە زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن
ئامرازەکان لە کاری پەروەردەکاراندا.
زاراوەی پێداگۆگ لەم چوارچێوەیەدا بۆ هەردوو مامۆستای پێش قوتابخانە و چاودێری منداڵانە
تێزی ماستەر.
ئەو پرسیارانەی کە کارەکە لەسەری دامەزراوە بریتین لە: پەروەردەکاران چۆن بەکاریدەهێنن
لە زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن لە پلان و...
کۆبوونەوەی خۆبەخۆ لەگەڵ منداڵان؟ دۆخی پەروەردەکاران چۆن دەردەکەوێت،
دەنگ/تۆن، دەربڕینی دەموچاو و ئاماژەکان لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان و کە...
ئایا ئەو پەیامانەی کە پەروەردەکاران هەوڵی گەیاندنی دەدەن بە منداڵان گرنگن؟ ەکە
ئەو مادانەی کە لەم لێکۆڵینەوەیەدا بەکارهێنراون لە ڕێگەی...
تێبینییە ڤیدیۆییەکان و بۆ شیکارییەکانی من بۆ شێوازی مامۆستایان بەکاردەهێنرێن
زمانی جەستە لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان بەکاربهێنە. کارەکە خۆی هەیە
خاڵی دەستپێک لە لێکۆڵینەوەکانی پێشوودا، ئەدەبیات و هاوارد گاردنەر
تیۆری حەوت زیرەکییەکە. ئەنجامەکە بە ڕوونی دەریدەخات کە زمانی جەستە
وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان بەکاردەهێنرێت i.a
کۆکردنەوەکە بەڵام لە کاتی چالاکییە ئازادەکانی دەرەوەی منداڵانیشدا.
ئەم توێژینەوەیە پەیوەندیدارە چونکە زۆر شت نادۆزرێتەوە
توێژینەوە لەسەر بەکارهێنانی پەیوەندی نازارەکی لەلایەن پەروەردەکارانەوە
و ئامانجی ئەم تێزە ڕۆشنایی خستۆتە سەر زمانی جەستەی گەورە
پۆتانسێل وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن.
پێشەکی
من دەمەوێت لەم دەرفەتەدا سوپاسی ئەو سێ پەروەردەکارە بکەم کە بەشداریکردنیان هەڵبژارد
ئەم کارە، بەبێ تۆ لەوە قورستر دەبوو. هەروەها دەمەوێت سوپاسی بکەم
منداڵان و هەموو کەسێک لە چالاکییەکانی پێش قوتابخانەدا.
سوپاسێکی گەورە بۆ سەرپەرشتیارەکەم کە هەمیشە باوەڕی بە من هەبوو و ڕێنمایی کردم
من لە ڕێگەی ئەم کارەوە بە شێوەیەکی باش.
سوپاس بۆ ئازیزانم کە لەوێ بوون.
سوپاس بۆ هەمووتان!
کالمار، کانوونی دووەمی ٢٠٠٩
ناوەڕۆک
1.پێشه‌كی ................................................ ………………………………………………………………………………………. .......... 3
1.1 ناساندنی بواری توێژینەوە .. .................. 3
1.2 ئامانج و پرسیارەکان .......................................................... ........................................ 4
2 پێشینە ……………………………………………………………………………. ........ 5
2.1 زمانی جەستە ................................................. 5
2.2 شێوازە جیاوازەکانی دەربڕینی جەستە ...... .......................... 7
2.3 لێکۆڵینەوەکانی پێشوو . …………………………………… 9
2.4 هاوارد گاردنەر .......................................................... 10
3 شێواز ……………………………………………………………………………. .............. 12
3.1 هەڵبژاردنی شێواز ……………………………………………………………………………. 12. 12
3.2 هەڵبژاردن ... .......................................................... ................ 13
3.3 ڕەچاوکردنی ئەخلاقی توێژینەوە ........................ 13
3.4 جێبەجێکردن ................................................ 14
3.5 شیکاری و پرۆسێسکردن ................................................... 14
3.6 باسکردنی شێوازەکان ................................................ ......................................................... 15
4 ئەنجامەکان ………………………………………………………………………………………. .......... 16
4.1 دۆخی جەستە . .......................................................... 16
4.1.1 دۆخی مامۆستایان لە کاتی کۆبوونەوەکاندا
4.1.2 دۆخی مامۆستایان لە دەرەوە ... ....... 17
4.2 دەنگ و ئینتوناسیۆن ....................................................... ................................................ 18
4.2.1 بەکارهێنانی دەنگ و ئینتۆناسیۆن لەلایەن پێداگۆگەکانەوە لە کاتی کۆبوونەوەکاندا ............... 18
4.2.2 بەکارهێنانی دەنگ و ئینتۆناسیۆن لەلایەن مامۆستایانەوە لە دەرەوە ........................... 18
4.3 دەربڕینی دەموچاو ................................................... 19
4.3.1 بەکارهێنانی دەربڕینی دەموچاو لەلایەن مامۆستایانەوە لە کاتی کۆکردنەوەکاندا .............. 19
4.3.2 بەکارهێنانی دەربڕینی دەموچاو لەلایەن مامۆستایانەوە لە دەرەوە .............................. 20
4.4 بەکارهێنانی ئاماژە لەلایەن مامۆستایانەوە .. ................ ٢٠
4.4.1 بەکارهێنانی ئاماژە لەلایەن پێداگۆگەکانەوە لە کاتی کۆبوونەوەکاندا
4.4.2 بەکارهێنانی ئاماژەکانی مامۆستایان لە دەرەوە ... 21
5 شیکاری و گفتوگۆ ............................... 23
5.1 زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن
5.1.1 ڕۆڵی دۆخی جەستە لە کارلێککردن لەگەڵ گروپی منداڵان
5.1.2 ڕۆڵی دەربڕین و ئاماژەکانی دەموچاو لە کارلێککردن لەگەڵ گروپی منداڵان ............. 25
5.1.3 ڕۆڵی دەنگ و تۆنی دەنگ لە کارلێککردن لەگەڵ منداڵان ... .......... 26
5.1.4 پوختە .......................................... 26
1.پێشه‌كی
پەیوەندی لە هەموو شوێنێک و بەردەوام ڕوودەدات. بەشێکی گەورەیە لەوەی کە وامان لێدەکات کێین
گەشەکردن و گەشەکردن وەک تاک. وەک زۆرێک پێشتر دەزانن، هەموو پەیوەندییەکان وا نییە
زارەکی، بەڵام پەیوەندیش هەیە کە نازارەکییە، واتە
زمانی جەستە. لەگەڵ زمانی جەستە، ئێمەی خەڵک لە ڕێگەی جەستەمانەوە پەیوەندی دەکەین، کە...
دەتوانێت هەر شتێک بێت لە ئاماژە، دەربڕینی دەموچاو، دەربڕینی دەموچاو، دۆخی جەستە و زۆر شتی تر. زمانی جەستە بریتییە لە...
زۆر زیاتر لەوەی بیری لێدەکەیتەوە.
پەیوەندی نازارەکی هەم بە ئاگاداری و هەم بە نائاگایی ڕوودەدات. دەکرێت کە...
فێربە کۆنتڕۆڵکردن و لێکدانەوەی زمانی جەستە. لە هەندێک پیشەدا پێویستە...
بتوانن زمانی جەستەیان کۆنتڕۆڵ بکەن. نواندن یان سەما دوو لەوانە، هەرچەندە دەتوانیت
هەروەها سوود لە زمانی جەستە وەردەگرن لە پیشەکانی تری وەک وانەوتنەوە. من زۆرم هەیە
کاتەکان خۆمم بینی کە لە هەمان کاتدا لەگەڵ زمانی جەستەمدا شتێک دەگەیەنم
شتێکی تەواو جیاواز دەگەیەنێت، چ لە ڕۆڵی من وەک پەروەردەکارێک و چ لە ڕووی تایبەتەوە. سەرکردایەتی کردووە
تا دەستم کرد بە بیرکردنەوە و بیرکردنەوە لە مانای زمانی جەستە و دەربارەی مرۆڤ
وەک پەروەردەکارێک دەتوانێت و دەیکات ئەم ئامرازە پەیوەندییە بەکاربهێنێت بۆ یارمەتیدان
بۆ فێربوون.
1.1 ناساندنی بواری توێژینەوە
زمانی جەستە بەشێکی گەورەیە لە پەیوەندی ڕۆژانەی نێوانماندا
خەڵک. بەردەوام هەم بە ئاگایی و هەم بە نائاگایی ڕوودەدات، ئێمە دەینێرین و وەریدەگرین
سیگناڵەکان بۆ ژینگە و لە ژینگەوە. ئەم تێزە دەربارەی...
زمانی جەستە، چۆن و ئەگەر وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن لەناو خۆیدا بەکاربهێنرێت
چالاکییە پەروەردەییەکان.
وەک پەروەردەکارێک لە چوارچێوەی چالاکییەکانی پێش قوتابخانە، ئامانجی مرۆڤ پێشخستنی منداڵانە
گەشەکردن و گەشەکردن هەم لەسەر ئاستی کەسی و چ لەسەر ئاستی زانیاری
(Lpfö98). ئەگەر بتوانی زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن بەکاربهێنیت
لەناو قوتابخانەی پێش قوتابخانەدا زیاتر لەوەی پێویستە گرنگی بە لێهاتوویی پێداگۆگەکان بدرێت
زیادکردن. ئەوا پەروەردەکاران دەیانتوانی ئەو شتانە بەهێز بکەن کە بە شێوەیەکی هۆشیارانە دەگوازرێنەوە
کە بە ڕوونیتر دەگاتە وەرگر (Maltén, 1998).
هۆکاری ئەوەی کە توێژینەوەکە لە پێش قوتابخانەدا ئەنجام دەدرێت، لەبەر ئەوەیە کە لەنێو شتەکانی تردا، ئەوە لەوێیە کە...
یەکەم گەشتی منداڵان بەرەو ناسنامەی خۆیان و بەدەستهێنانی زانیاری دەست پێدەکات و بۆ ئەوەی...
ئەوان لەم دواییانەدا تەنها توانیویانە لە ڕێگەی زمانی جەستەوە پەیوەندی بکەن، و لەبەر ئەوەی من...
بە شێوەیەکی شەخسی ئارەزووی گەشەکردن و گەشەکردنی منداڵانی بچووکتر دەکات. بۆچوونی من
لەگەڵ ئەم لێکۆڵینەوەیە بۆ ئەوەیە کە ئەوانی دیکە کنجکاو بکەن، هەروەها بۆ بەهێزکردنی تێگەیشتنی من و ئەوانی دیکە
دەربارەی زمانی جەستە و چۆن دەتوانیت بە شێوەیەکی هۆشیارانە بەکاری بهێنیت لە...
ڕۆڵی پیشەیی وەک پەروەردەکار.
1.2 ئامانج و پرسیارەکان
مەبەست لە توێژینەوەکە ئەوەیە کە ڕۆشنایی بخاتە سەر زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن، هەروەها...
بۆ ئەوەی ڕوونی بکەینەوە کە پەروەردەکارانی ئەمڕۆ چۆن بەکاریدەهێنن.
ئەو پرسیارانەی لێیەوە دەست پێدەکەم بریتین لە:
چۆن پەروەردەکاران زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن بەکاردەهێنن i
کۆبوونەوەی پلان بۆ داڕێژراو و خۆبەخۆ لەگەڵ منداڵان؟
• چۆن دۆخی پێداگۆگەکان، دەنگ/تۆن، دەربڕینی دەموچاو و ئاماژەکان لە...
کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان؟
• پەیامەکان بۆ منداڵان بە پشتبەستن بە زمانی جەستەی مامۆستایان چ گرنگییەکیان هەیە؟
5
2 پاشخان
لە بەشەکانی داهاتوودا خودی زمانی جەستە بە وردی دەخرێتەڕوو و...
چۆن دەتوانرێت وەک ئەرکێکی پەروەردەیی لە ڕۆڵی پیشەییدا بەکاربهێنرێت. لێکۆڵینەوەکانی پێشوو
لە ناوچە و فۆرمەکانی دەربڕین، وەک ئاماژە، دۆخی جەستە، نیگا و دەنگ/تۆن
هەروەها باس دەکرێت، هەروەها تیۆری هاوارد گاردنەر سەبارەت بە حەوت زیرەکییەکە.
ئەو لێکۆڵینەوەیەی کە لەو ناوچەیەدا هەیە زیاتر ئاراستەی منداڵانە بۆ بەکارهێنانی…
زمانی جەستە نەک زمانی مامۆستاکان و ئەوەش ئەوەیە کە دەمەوێت ڕوونی بکەمەوە.
2.1 زمانی جەستە
زمانی جەستە میراتێکی مێژووییە کەواتە بۆچی بە ئاگادارییەوە بەکاری نەهێنین؟
زمانی جەستە لە ڕابردوودا یارمەتیدەر بووە و ئەمڕۆ زیاتر گەشەسەندوو و یارمەتیدەرە
پەیوەندی زارەکی. گاد و هالبێرگ (1992) دەنووسن کە یەکێک هەیە
زمانی جەستەیی زگماکی لە هەمووماندا کە ڕێگەیەکی فیزیکییە بۆ ئێمە بۆ پەیوەندیکردن.
مرۆڤ تاکێکی برسی و کنجکۆڵە و دەیەوێت گەشە بکات و فێربێت. کچەکەی جیم
(1997) باس لەوە دەکات کە زۆر کەس بێ ئاگان لە زمانی جەستەیان و هەندێک تەنانەت...
بانگەشەی ئەوە دەکەن کە بە هیچ شێوەیەک هیچیان نییە. هەموومان زمانی جەستەمان هەیە و بەکاری دەهێنین.
جەستەمان بەردەوام پەیام دەنێرێت سەبارەت بەوەی کە چۆن هەست دەکەین و بیرکردنەوەمان لە شتە جیاوازەکان چییە
شتەکان.
لە ئینسایکلۆپیدیای نیشتمانیدا دەتوانیت ئەمانەی خوارەوە بخوێنیتەوە دەربارەی زمانی جەستە و ماناکانی.
"زمانی جەستە، ئەو جوڵانەی جەستە کە مانای پەیوەندیکردنیان هەیە و کە...
زۆرجار بۆ بەهێزکردنی پەیامی قسەکردن بەکاردێت. بەشێک لەو بزووتنەوەیانە
دەتوانرێت بە غەریزەیی هەژمار بکرێت لە کاتێکدا ئەوانی تر دەرئەنجامی ڕێکەوتنە کۆمەڵایەتییەکانن
و هەربۆیە لە جێبەجێکردن و مانا لە نێوان کولتوورە جیاوازەکاندا جیاوازە”.
(ئینسایکلۆپیدیای نیشتمانی ٢٠٠٩)
سەرەتا پێویستە ئەوە ڕوون بکرێتەوە کە جیاوازییەکی گەورە لە نێوان پەیوەندی زارەکی و نازارەکیدا هەیە. پەیوەندی زارەکی پەیامێکی وشە دەگەیەنێت، ئێمە...
بەکارهێنانی زمان و هەروەها دەتوانرێت بە نووسین بگەیەنرێت لەکاتێکدا پەیوەندی نازارەکی
پێکدێت لە زمانی جەستە، کە پەیامەکە لە ڕێگەی جەستە و لە ڕێگەی جەستەیەوە دەگوازرێتەوە
(لوندگرێن، ١٩٩٦). پەیوەندی نازارەکی لە هەموو ئەو فۆرمانە پێکدێت کە نا
بە شێوەیەکی زارەکی پەیوەندییان پێوە دەکرێت. زمانی جەستە ئەمانەی خوارەوە لەخۆدەگرێت: دەرکەوتن، دۆخی جەستە،
ئاماژە، جووڵە، تۆنی دەنگ، نیگا، دووری، جل و بەرگ، سمێڵ، دەربڕینی دەموچاو، دەربڕینی سۆزداری،
دەربڕینی دەموچاو، بۆن، دەست لێدان، هەناسەدان و زۆر شتی تر (Haraldsson, 1999).
منداڵانی بچووک کە هێشتا فێری قسەکردن نەبوون هەوڵدەدەن بە هاوکاریی...
جەستە. زمانی جەستە بەقەد مرۆڤایەتی کۆنە و یەکەم بوو
"زمان" کە مرۆڤ بەکاری دەهێنێت و لانیکەم لەسەدا ٧٠ی هەموو پەیوەندییەکان
پێکدێت لە پەیوەندییەکی پاکی نازارەکی (Maltén, 1998). جوهلین (1999) وتارەکانی
کە منداڵان زۆر باشن لە لێکدانەوەی زمانی جەستە و سەرچاوەی هەستکردنیان هەیە
بچووکترین وردەکاری کە ڕەنگە هەمیشە خۆت تێبینی نەکەیت. جوهلین پێی وایە
ئەوەندە ماوە نەبوو کە منداڵان دەبوو تەنها پشت بە زمانی جەستە ببەستن
و دەنگەکە، وەک چۆن هێشتا فێر نەبوون ئاماژە بە وشەکان بکەن. لە کاتی گفتوگۆیەکی ئاساییدا لەسەر تەنها
لە چەند خولەکێکدا سەد سیگناڵی جیاوازی جەستە و زمانی جەستە بەکاردەهێنین
تا ڕادەیەکی زۆر دیاری دەکات کە وشەکان دەبێ مانای چی بن (Backlund, 1991). کاتێک وشەکان بەس نین،
ئایا زۆرجار جەستەمان بەکاردەهێنین بۆ یارمەتیدان لە دەرهێنانی ئەوەی کە مەبەستمان بوو بیگەیەنین
(جیمسدۆتەر، ١٩٩٩).
ماڵتێن (1998) پێی وایە زمانی جەستە ئامرازێکی پەیوەندییە و ئەو کەسەی کە...
پەروەردەکار پێویستە توانای بەکارهێنانی بە ئاگادارییەوە هەبێت. تا
بۆ بەهێزکردنی ئەو پەیامەی کە دەتەوێت بیگەیەنیت. جوهلین (1999) ئاماژە بەوە دەکات کە ئەستەمە...
زمانی جەستە لە دەنگ جیا بکەنەوە چونکە پەیوەندییەکی نزیکیان بە یەکەوە هەیە بەڵام...
جوهلین هەروەها پێی وایە زمانی جەستە لە هەموویان ڕوونترین زمانە.
بەکارهێنانی زمانی جەستە لە فێرکردندا پەیامەکە زۆر ڕوونتر دەکاتەوە
منداڵەکان. بۆسترۆم و والنبێرگ (1997) لەسەر هەمان ڕێڕەون و پێیان وایە کە سیگناڵە نازارەکییەکان زۆر کاریگەرترن لە سیگناڵە زارەکییەکان، بە شێوەیەکی بەرچاو لەبەر ئەوەی...
بەهێزتر و ڕاستەقینەتر دەبێت کاتێک بە زمانی جەستە دەرببڕدرێت. زە ماڵت (١٩٩٨)
گرنگییەکی زۆر بەو ڕاستییە دەدات کە وەک پەروەردەکارێک دەتوانیت یارمەتی لە بەکارهێنانی هۆشیارانە وەربگریت
زمانی جەستە بۆ ئەوەی منداڵەکان نەکەنە پاسیڤ و وەرنەگر لە پەیامەکە. ەکە
دەبێتە هۆی ئەوەی منداڵەکان تەرکیز و بەردەوامی تەرکیزیان بپارێزن.
شتاینبێرگ (2004) پێی وایە پەروەردەکار دەبێت لە هەموو ئاستەکاندا پەیوەندی لەگەڵ منداڵاندا بکات،
واتە بە شێوەیەکی زارەکی و نازارەکی، کە وەک پەروەردەکارێک تۆ کۆی گشتی بەکاردەهێنیت
توانای پەیوەندیکردنیان بۆ ئەوەی منداڵان بە وەرگرتنی شتە نوێیەکان بمێننەوە
بەدەستهێنان و پەرەپێدانی زانیاری. ماڵتێن (1998) لەگەڵ شتاینبێرگ هاوڕایە کە...
دەتوانرێت چالاکبوونی وەرگر زیاد بکرێت بە تەواوکەری هۆشیار
زمانی جەستە. تەنانەت باکلوند (1991) پشتگیری ئەمە دەکات و بەهیچ شێوەیەک پێشنیاری پەیوەندیکردن دەکات
پلان دادەنێت و پێی وایە زمانی جەستە دەبێ وەک تەواوکەرێک بۆ زارەکی سەیر بکرێت
پەیوەندییەکە.
وەک پێشتر باسمان کرد، پەیوەندی نازارەکی بەردەوام ڕوودەدات جا تۆ پێت خۆش بێت یان نا
یان نا، یان بە ئاگاداری یان نائاگا. بۆسترۆم و والنبێرگ (1997) باوەڕیان وایە
کە مرۆڤ خۆی وەک ڕادیۆیەک ببینێت کە بەردەوام فرێکوێنسی پەخش دەکات کە...
ڕەنگە تۆ خۆت پێت وابێت نەبینراون بەڵام کە هێشتا دەگەنە وەرگری جیاواز
و کاریگەری جیاوازیان هەیە. باکلوند (1991) هاوڕایە و ئاماژە بەوە دەکات کە مرۆڤ ناتوانێت
هەموو ئەو سیگناڵانە بپشکنە کە دەینێری وەک سووربوونەوە یان ڕەشبوونەوەی لەناکاو،
بەڵام کە مرۆڤ دەتوانێت ئاگاداریان بێت.
ماڵتێن (1998) ئاماژە بە پەیوەندی دووانە دەکات و هۆشداری دەدات، ئەمەش بەو مانایەیە کە...
تاک شتێک بە شێوەیەکی زارەکی دەگەیەنێت بەڵام لە هەمان کاتدا زمانی جەستە پێچەوانەکەی نیشان دەدات یان...
شتێکی تەواو جیاواز، واتە ئەو پەیامەی کە پێشکەش دەکرێت باوەڕپێکراو نابێت. جیاوازەکان
زۆرجار پەیوەندییەکان پێکەوە دەڕۆن و بە هاوبەشی بەکاردەهێنرێن، چ بە ئاگاداری و چ...
بەبێ ئاگاداری. هەروەها باباد (2005) پێی وایە کە ناپاکییەکی دیاریکراو لە پێداگۆگەکاندا دەتوانێت ڕووبدات
پەیام کاتێک هەوڵ دەدەن شتێک دەرببڕن کە لە ڕاستیدا هەستی پێناکەن. کچی جیم (١٩٩٩)
لەگەڵ باباد هاوڕایە و تیشک دەخاتە سەر ئەوەی کە مرۆڤەکان زمانی جەستەیان جیاوازە. بۆ یەکێک
زمانی جەستە بەشێکی لە ڕووی کولتوورییەوە دیاری کراوە، بەشێکی کەسییە. کەلتوورە جیاوازەکان
7
زمانی جەستەیان جیاوازە و مەترسی تێنەگەیشتن هەیە لەکاتی لێکدانەوەی زمانی جەستەی یەکتر
زمانی جەستە هەڵەیە.
هەروەها پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە کەسانێک هەن پێیان وایە نابێت سیگناڵ بنێردرێتە دەرەوە
پێت خۆش بێت یان نا. یەکێک لەوانە کێن کوپەرە (١٩٨٢). مەبەستی ئەوەیە کە مرۆڤ لەوانەیە
دەتوانێت کتێب بفرۆشێت و بنووسێت لەسەر پەیوەندی نازارەکی نائیرادی و ئەو پرسانە
like بەڕاستی جەستەت چی دەڵێت؟ تەنها کنجکاوی ئێمە دەقەقێنێت بەڵام کە وەها
ونبوونی جومگەیەک. جیمسدۆتەر (1999) لەگەڵ ئەوەدا نییە، بەڵام تیشک دەخاتە سەر ئەوەی کە ئێمە بە شێوەیەکی ڕێژەیی فێر دەبین
لە سەرەتای ژیاندا درۆکردن لەگەڵ وشەکان بەڵام درۆکردن لەگەڵ جەستە زۆر کەم کەس دەتوانن بەڕێوەی بەرن
لە. جەستە زۆربەی کاتەکان ئاشکرامان دەکات کاتێک پابەند نین بە ڕاستییەوە.
بۆسترۆم و والنبێرگ باس لە ستراتیژی جیاواز دەکەن وەک دوورکەوتنەوە لە دوو پەیام.
ئەم ستراتیژیانە پێیان دەوترێت هاوتاکردن و ئاوێنەکردن، و دڵنیابوون لەوە دەگرێتەوە
کۆتایی بە هەمان درێژی شەپۆل دێت، لە ڕووی جەستەیی و زارەکییەوە وەک منداڵەکان بۆ ئەوەی دواتر بتوانن
کاریگەری و گەیاندنی پەیامەکە (١٩٩٧). فالمان (1996) هاوڕایە و پێی وایە ئەگەر...
وەک وتاردەرێک، هەبوونی زمانی جەستەی کراوە و بانگهێشتکەر کاریگەری لەسەر وەرگرەکان دەبێت
ئاراستەی ئەرێنی. فالمان ئاماژە بە لێکۆڵینەوەکانی ئەم دواییە دەکات کە تێیدا گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە...
ئەو کەسانەی کە پەیوەندییەکی باش لەگەڵ یەکتردا دەکەن، تەنانەت زمانی جەستەی یەکتر کۆپی دەکەن
و بەم شێوەیە هەستکردن بە هاوبەشی بەدەستبهێنن. باباد (2005) سەبارەت بەو بابەتەیە
هەمان شت و ئاماژەیە بۆ توێژینەوە کە لەسەر بنەمای گرنگی پەروەردەکاران لە...
کۆبوونەوە لەگەڵ منداڵان بەشداری و پابەندبوون نیشان دەدات. دەربڕینەکان لە ڕێگەیەوە نیشان دەدرێن
بەرکەوتنی چاو و جوڵەی جەستە و ئاماژە و دەربڕینی دەموچاو و هتد و دەبێتە کاریگەری ئەرێنی
بۆ منداڵەکان
2.2 جۆرە جیاوازەکانی دەربڕینی جەستە
هەردوو فیلمی Backlund (1991) و Fällman (1996) ئەو دەربڕینە دەگرنە بەر کە چاوەکان هی ڕۆحە
ئاوێنە. هەروەها هارالدسۆن (1999)یش لەناو فڕۆکەکەدایە و پێی وایە ئێمە بە شێوەیەکی بەرچاو زیاتر نیشان دەدەین
لەگەڵ دەموچاو چۆن هەست دەکەین لە چاو هەر بەشێکی تری جەستە. زۆربەی کات دەتوانین
دەمامکەکە بگرە و ئەم دەربڕینانەی دەموچاو کۆنتڕۆڵ بکە بەڵام هەندێک جار وا ڕوودەدات کە هەستێک
زۆر بەهێز دەبێت و دواتر لەم کارەدا سەرکەوتوو نابیت. نموونەی ئەم جۆرە دەربڕینانە دەتوانن...
کە چاوەکان ئاو دەکەن یان دەست دەکەیت بە ئارەقکردنەوە و دڵۆپی ئارەقە لەسەر پێشەوە دروست دەبێت.
(باکلۆند، ١٩٩١)
هەروەها دەوترێت نیگاکان دەتوانن زیاتر لە هەزار وشە بڵێن و نیگاکان دەتوانن بۆ یەک وشە بوەستن
کۆمەڵێک مانای جیاواز. کاتێک پەیوەندی لەگەڵ کەسانی تردا دەکەین، چاومان لە کاتی...
نزیکەی یەک لەسەر سێی تەواوی کاتی پەیوەندیکردن. ئەوانەی چاویان پێدەکەوێت زۆرترین جار هەستیان پێدەکرێت
وەک سروشتی و دۆستانە و متمانە بەخۆبوون و دەرەوە و پێگەیشتوو. لە کاتێکدا ئەوانەی کە...
دوور دەکەوێتەوە لە بەرکەوتنی چاو دەتوانرێت وەک سارد، خۆبەزلزانین، خلیسکاندن و هەندێکجار هەست پێبکرێت
خۆدزینەوە و ملکەچ (Backlund, 1991). فالمان (1996) ئەوە بە ئارامییەوە لەبەرچاو دەگرێت
و ڕووخساری ئارام ڕەنگدانەوەی هاوسەنگی و هاوسەنگییە و بە تێکەڵاوبوون لەگەڵ ئەو
توانا و هۆشیاری زمانی جەستە، دەتوانێت متمانە و ئاسایش دروست بکات
لەگەڵ کۆمەڵێک منداڵ. جوهلین (1999) هاوڕایە بەڵام ئاماژە بە گرنگی نیگاش دەکات. بۆ
ئەوە بە چاوپێکەوتنە کە هەستێک لە منداڵەکاندا دروست دەکەیت کە بینراون و...
بەمەش کۆمەڵگە و پابەندبوون دروست دەبێت. باکلوند (1991) لەگەڵ ئەوەدا هاوڕایە
8
لە سەرەوە بەڵام ئەوەش بیردەخاتەوە کە مرۆڤ چەند سەد شتی جیاواز بە ڕووخساری خۆی نیشان دەدات
سیگناڵەکان، بە شێوازی جیاواز و هەندێکجار بە یەک لە دوای یەکێکی خێرا کە بەشێک لە...
تەنانەت سیگناڵەکان ناگەنە هۆشی گوێگر.
مۆڵچۆ (1987) پێی وایە مرۆڤ دەبێ وەک یەک سەیری دەربڕینە جیاوازەکان و تەقلیدەکان بکات
کارلێکی نێوان تاکە بەشەکان. ئەو پێی وایە کە پەیوەندی بە لێکدانەوەیانەوە هەیە بە شێوازی خۆی
بە گشتی و لە چوارچێوەی خۆیدا. باکلوند (1991) دەنووسێت کە ڕووخساری ئێمە و ئێمە...
دەربڕینی دەموچاو دەتوانرێت وەک نیشانەیەک سەیر بکرێت کە ئاماژە بەوە دەکات کە چۆن دەمانەوێت کەسانی دیکە بناسین و...
چیمان هەیە پێشکەشی بکەین بەڵام ئەوەش نیشان دەدات کە چۆن دەمانەوێت مامەڵەمان لەگەڵدا بکرێت و چیمان دەوێت
گەڕانەوە. کاتێک لەبەردەم ئامادەبووان یان کۆمەڵێک منداڵدایت، گرنگە دەنگێکی جێگیر بدەیت
کاریگەری، ئەگەرنا دەتوانرێت مرۆڤ وەک نائەمنی هەست پێبکرێت و پەیامەکە هێزی خۆی لەدەست دەدات
(جولین، ١٩٩٩). بە دڵنیاییەوە وشەکە پەیامەکەی تێدایە، بەڵام جیمسدۆتەر (1999) پێی وایە ئەگەر...
ئەگەر زمانی جەستەی "دروست" بەدوای وشەکەدا نەهات، ئەوا وشەکە مانای خۆی لەدەست دەدات. فۆڵمان (١٩٩٦)
لەسەر ئەمە بنیات دەنێت و پێی وایە گرنگە دەربڕینی دەموچاوی مرۆڤ ڕاست بێت
لەگەڵ ئەو پەیامەی کە دەگەیەنرێت یەکدەگرێتەوە. جگە لەوەش دەنووسێت کە دەتوانێت وا دەرکەوێت
بێگومان، بەڵام هەندێک جار ڕوودەدات کە دەتوانیت بەردەوام هەمان دەربڕینی دەموچاوت هەبێت
و کە دەتوانێت ڕێگری بکات لە هاتنە پێشەوەی پەیامەکە وەک مەبەست.
پێویستە پەروەردەکاران بیر لە گونجاندنی کارلێکی نێوان دەربڕینی دەموچاو و ئاماژە و...
زمانی جەستە بەجۆرێک کە کۆی گشتی لەگەڵ پەیامەکەدا پێکەوە بڕوات (Fällman, 1996). ڕووخسار دەدات
لەگەڵ دەنگدا گەورەترین کاریگەری لەسەر وشەکان دەبێت و هەندێکجاریش بە شێوەیەکی نائاگا دەگۆڕێت
ناوەڕۆکی وشەکان. بۆ نموونە چاوتروکاندن یان زەردەخەنە دەتوانێت ئاماژە بێت بۆ گلەیی
پێویست ناکات ئەوەندە بە جددی وەربگیرێت (Backlund, 1991). فالمان (1996) زیاتر دەنووسێت کە ئەوە...
ماندوو دەکات لە درێژخایەندا بۆ قسەکردن بە دۆخی دەنگی گرژ و ئەوە ماندووترە بۆ...
گوێ لە دەنگێکی گرژ بگرە. بۆیە پەیامەکەش بە ئاسانی دەتوانرێت لەدەست بدرێت. ئەمە نییە
تەنها ئەو ڕاستیانەی کە بە دەنگمان دەینێرین، بەڵام هەست و پابەندبوونیش. دەنگەکە یەکە
ئامرازێکی زۆر گرنگ بۆ پەروەردەکاران، بەو دەنگەی کە کەسایەتی خۆت ڕەنگدەداتەوە
و پابەندبوونیان.
بەپێی بۆسترۆم و والنبێرگ (1997)، تا زیاتر تەقلیدی بکەیت، پەیامەکە ڕوونتر دەبێتەوە
بەکاری دەهێنێت. کوپەر (1981) پێی وایە زۆربەی دەربڕینەکانی دەموچاو لەگەڵ یەکتردا تێکەڵ دەبن
و یان پەیامەکەی بەهێز دەکات یان نەرم دەکات. باکلوند (1991) هاوڕایە کە...
بزووتنەوەگەلێک هەن کە بەشدارییەکی زۆر دەکەن لە زیادکردنی بەهای وشەکان و دەیکەن
پەیامەکان قەناعەت پێکەرتر و بێ دوو دڵیترن بەڵام کە جووڵەیەکی لەو جۆرە دەتوانێت ڕابکێشێت
سەرنج دوور لە پەیامەکە. ئێمە بە شێوەیەکی سروشتی لە زۆرێک لە چوارچێوەدا بەبێ...
بەنیازن شتێک دەرببڕن، ئەم جۆرە جوڵانە بەزۆری نائاگا و جیاوازن
دوور لە ئاماژەکان. هەروەها جوهلین (1999) پێی وایە کە ئاماژەکان دەتوانن بەشداری بکەن بەڵام هەروەها تێک بدەن
گواستنەوەی پەیامەکە. ئاماژەکان سەر بە زمانی جەستەن و دەتوانن شێوە دروست بکەن،
ڕیتمی قسەکردن نیشانە بکە، ئەبستراکتەکان کۆنکرێت بکە، نیشان بدە کە شتێک چەندە گەورەیە، بچووکە، تەسکە، درێژە
بوون، جووڵە پیشان بدەن و بە تەواوی ناپێویست بن. باکلۆند (1991) ئاماژەکان بەسەر سێدا دابەش دەکات
گروپەکان، وەسفکەر، هاوڕێیەتی و ئاماژەدان. بە ئاماژەی وەسفکەر نیشان دەدەین
بە نزیکەیی شتێک ڕەنگە چۆن بێت، شتێک چەندە گەورە بێت یان بچووک. دەتوانین چەندایەتی و...
بڕ. ئاماژەکانی هاوڕێی، زۆرجار ئاگاداری ئەوە نین کە چۆن دەردەکەون بەڵام لە کوێ و...
یەکێک لە ئێمە تۆمارێکی تایبەتی هەیە کە ئەو جۆرە ئاماژانەی تێدایە کە لە جیاوازدا بەکاری دەهێنین
سیاق. ئاماژەکان تەنها پەیڕەوی لە ڕیتم و تەمپۆی قسەکردنەکە دەکەن. سیگناڵێک دەبێتە ئەو ئاماژەیەی کە...
دەستمان بەرز دەکەینەوە بۆ ئەوەی نیشان بدەین شتێکمان دەوێت، کاتێک ئاماژە بە ڕێگاکە دەکەین،
دەست لێدان، مشت گرتن یان کاتێک نیشانەی سەرکەوتن دەکەین
کوپەر (1981) پێی وایە پەروەردەکار دەبێت بتوانێت دەربڕینە جیاوازەکان بخوێنێتەوە و لێکبداتەوە و...
دەربڕین، و کە تۆ خۆت دەبێت ئاگاداری زمانی جەستەی خۆت بیت، چۆن...
دەربڕینی سیگناڵی جیاواز. لە پێش قوتابخانەکاندا زۆر باو و ئاساییە کە مامۆستایان جێبهێڵن
لەسەر ئەژنۆیان کاتێک لەگەڵ منداڵێکدا قسە دەکەن، شتاینبێرگ (2004) دەنووسێت و ئەوە شتێکی بە ئەنقەستە
زمانی جەستە بۆ بەدەستهێنانی ڕێکەوتن و پەیوەندی باشتر لەگەڵ منداڵان. ئەمە لە بارەی
چۆن تۆ وەک پەروەردەکارێک زمانی جەستەت بەکاردەهێنیت و منداڵەکان چۆن لێکدەدەنەوە.
شتاینبێرگ پێی وایە ئەگەر تۆ وەک پەروەردەکارێک لە سەرووی منداڵەکانەوە بوەستیت و لە منداڵەکانی ئەوانەوە دەست پێ نەکەیت
ئاستێک، دەتوانرێت وەک ئەوەی بە چاوی سووک سەیرکردنیان هەست پێبکرێت.
زمانی جەستە ورووژێنەرە و ئەگەرەکانی لێکدانەوە زۆرن. دڵنیا نییە
کە تۆ بە دروستی لێکدەدەیتەوە هەرچەندە گرنگی پێدەدەیت، بەڵام لایەنی زۆر هەیە کە دەبێت
لە کاتی لێکدانەوەی زمانی جەستەی کەسێکی تردا لەبەرچاو بگرە. بۆ زانیاری زیاتر دەربارەی...
زمانی جەستە بەو مانایەیە کە تۆ زیاتر چاودێری هەم لە زمانی جەستەی خۆت و هەم...
لەسەر ئەوانی تر (جیمسدۆتەر، ١٩٩٩).
2.3 لێکۆڵینەوەکانی پێشوو
لایل (٢٠٠٠) تیۆرێک لەلایەن فیزیۆلۆژیستێکی فەرەنسی ئیسریال وایبامەوە دەخاتە ڕوو کە ئاماژەیە بۆ...
کە دەربڕینی دەموچاو دەتوانێت هەست و ئەزموونەکانی مرۆڤ بگۆڕێت، ئەو کەسەی لەگەڵ...
دەربڕینە هۆشیارەکان دەتوانن ئەو هەستانەی دەربڕدراون ورووژێنن. وایبام پێی وایە
دەربڕینی جیاوازی دەموچاو کاریگەری لەسەر دابینکردنی خوێن بۆ مێشک هەیە و ئەمەش لە بەرامبەردا دەتوانێت دروستی بکات
یان هەست و سۆزی ئەرێنی یان نەرێنی. دەموچاوە دڵخۆشەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن لە دروستکردنی دڵخۆش
باری دەروونی لە کاتێکدا دەربڕینی ترش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروستکردنی سووڕێکی خراپ لە خەمۆکیدا.
هەروەها دەروونناس پاوڵ ئێکمان (1993) لێکۆڵینەوەی لەسەر ئەم بابەتە کردووە و گەیشتووەتە ئەو ئەنجامە
هەمان ئەنجام. ئێکمان پێی وایە ئەو کەسانەی خەمۆکن بۆیە دەتوانن بەشداری بکەن
ڕاهێنانی هۆشیاری بە بەکارهێنانی زمانی جەستە، دەربڕینی دەموچاو وەکو مەشقی زەردەخەنە
هەستەکان بهێنە دەرەوە کە مرۆڤ لە خەمۆکی دەربهێنێت.
ئێکمان لە ڕێگەی لێکۆڵینەوەی زیاترەوە ویستویەتی دەربارەی سیستەمی دەماری ئۆتۆنۆمی بزانێت
کاریگەری دەربڕینی سۆزداری جیاوازیان لەسەر بوو و تاقیکردنەوەیەکیان لەگەڵ خۆبەخشەکان ئەنجامدا
ئەو بابەتانەی کە دابەشکرابوون بەسەر دوو گروپدا و داوایان لێکرا یان دڵتەنگ دەرکەون یان...
بێ هیچ هۆکارێکی ڕاستەقینە توڕە ببیت. بەشداربووانی "توڕە" دەبوو سەیری فیلمی دڵخۆشکەر بکەن لەکاتێکدا ئەوان...
کەسانی پێکەنیناوی فیلمی خەمناک یان ناڕەحەتکەریان پیشان دەدرا. ئەنجامەکە
ئەوەی تیۆری پێشوو نیشانی دابوو پشتڕاستی کردەوە. ئەو کەسانەی کە ئەرکی تووڕەیی دەرکەوتنیان پێسپێردرابوو،
هەروەها ڕاپۆرتیان کردووە کە هەستیان بە دڵتەنگی یان توڕەیی کردووە سەرەڕای سەیرکردنی فیلمە ئەرێنییەکان.
فیلمە خەمناکەکان نەیانتوانیبوو کاریگەرییان لەسەر گروپی تاقیکاری دڵخۆش هەبێت، وەک دەزانرێت
خۆیان بە شێوەیەکی ئەرێنی لەگەڵ ئەوەی دەیانبینی هاوئاهەنگ بوون (Lyle, 2000).
ئێکنوال (1997) تیشک دەخاتە سەر لێکۆڵینەوەیەکی ئێدوارد هۆڵ، کە لە کتێبەکەیدا The hidden...
ڕەهەند باس لەوە دەکات کە ئێمەی مرۆڤ چۆن مەودای جیاواز لە مرۆڤەکان دەپارێزین
بەپێی ئەو پەیوەندییەی کە لەگەڵیاندا هەیەتی. ئێکنوال بەم شێوەیە وەسفی دەکات
بیرکردنەوەی خاکی بە هەمان شێوەی ئاژەڵەکان و کە چوار ناوچەی جیاواز هەن کە دەهێڵرێنەوە
خۆیان لەناوەوە. ئەم زۆنانە پێیان دەوترێت ئینتیمی، تایبەت، کۆمەڵایەتی و...
گشتی. لە ناوچەی ئینتیمی، 0 – 45 سم، تەنها ڕێگە بە نزیکترین کەسوکارمان دەدەین و...
هاوڕێیان لە ناوچەی تایبەتدا، 0.45 – 1.20 م کەس وەک پیاو دەجووڵێن
10. 10
باش دەزانێت و دەتوانێت لەگەڵ... لە ناوچەی کۆمەڵایەتیدا، 1.20 – 3.50 م ئێمە هەمانە
ئەو کەسانەی کە ڕۆژانە لە چوارچێوەی جیاوازدا چاویان پێیان دەکەوێت، هەرچەندە یەکێکیان دەهێڵیتەوە
مەودای ڕێگەپێدراو بۆ... لە ناوچەی گشتیدا، ٣.٥٠ م و هەموو شتێک کە لە چاوی مرۆڤدایە
باقیەکەی تر. هەروەها کوپەر (1981) تیشک دەخاتە سەر ئەم ناوچانە و پێی وایە کە مەودای جیاواز...
هەست و پەیوەندییەکانمان لەگەڵ ئەو کەسانەدا نیشان دەدات کە خۆمان لە تەنیشتیان دادەنێین. نموونەیەک لە...
ئەوەی باکلوند (1991) باسی دەکات ئەوەیە کە ئەگەر لە گفتوگۆیەکدا مەیل بۆ پێشەوە بدەیت ئەوە نیشان دەدات
کە تۆ ئاگادار و پابەند بیت و پێچەوانەکەی دەکەیت و لاوازیت
پشتەوە دەتوانرێت وەک ئەوەی مەودایەک بگرێت سەیر بکرێت. زمانی جەستە دەتوانرێت بە شێوازی جیاواز لێکبدرێتەوە
و مۆڵچۆ (1987) لەگەڵ باکلوند هاوڕا نین، بەڵام پێیان وایە کە تەنانەت ئەگەر مەیلیش بیت
گەڕانەوە، هێشتا دەتوانیت ئارەزووی بکەیت، بەڵام کە چاوەڕێی ئەوە دەکەیت کە ڕابکێشرێیت
لە چوارچێوەدا، دیسانەوە گفتوگۆکە
پەیوەندی زارەکی ئەو پەیوەندییە کە زۆرترین جیاوازە و هەبووە
زۆربەیان سەرنجیان لەسەرە (Backlund, 1991). ئەوەیە کە لە پلەی یەکەمدا بیری لێدەکەیتەوە و گوێی لێدەگریت.
بۆسترۆم و والنبێرگ (1997) دوو لەو زۆر کەسن کە تیشک دەخەنە سەر ئەلبێرت مێهرابیان
توێژینەوەیەک کە تێیدا گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە تەنها لەسەدا حەوت پەیامەکان دەگوازرێنەوە
بەکارهێنانی پەیوەندی زارەکی. لە لایەکی ترەوە دەنگەکە (تۆن، شێوازی دەنگ، وەستان
هتد) بۆ لەسەدا ٣٨ و زمانی جەستە (ئاماژە، دەربڕینی دەموچاو، دەربڕینی دەموچاو و هتد) بۆ ئەوە
لەسەدا ٥٥ی دیکەش. لە گفتوگۆیەکدا زۆر زیاتر لە بەکارهێنانی وشە هەیە.
لەم ئەنجامانەی سەرەوە لێکۆڵینەوەی هۆڵ لەسەر زۆنە جیاوازەکان و مێهرابییەکان لەگەڵ خۆم دەبەم
لە لێکۆڵینەوەکانی خۆمدا دەربارەی زمانی جەستە بخوێنم.
2.4 هاوارد گاردنەر
لەم بەشەدا بە کورتی ئەو تیۆرییە دەخەمەڕوو کە پشتگیری لەم لێکۆڵینەوەیە دەکات.
من هەڵمبژاردووە لە تیۆری هاوارد گاردنەرەوە دەست پێ بکەم، کە حەوت زیرەکی و ئیرادەیە
هەردووکیان تیۆرەکە بە تەواوی دەخەنە ڕوو، هەروەها زیاتر گرنگی بەو شتانە دەدەن کە هی خۆیەتی
زمانی جەستە، کە بە واتای زیرەکی جەستەیی-جووڵەیی دێت.
تیۆری گاردنەر (1994) لەسەر ئەو ڕاستییە دامەزراوە کە مرۆڤ زیرەکی جیاوازە، ئەویش تیۆرییە
هەروەها پێی دەوترێت زیرەکی فرەیی. گاردنەر پێی وایە بەڵگەی زۆرەملێ هەیە بۆ...
بوونی چەندین توانای فیکری مرۆڤی تاڕادەیەک سەربەخۆ.
گاردنەر حەوت جیاوازی هێناوەتە ئاراوە، زمانەوانی، فەزایی، بیرکاری،
زیرەکی مۆسیقی و کەسی و جەستەیی-جووڵەیی.
تێڕوانینی ئەوەی کە زیرەکی چییە دەتوانێت لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر جیاواز بێت، بەڵام گاردنەر
(1994) وەک توانایەک دەیبینن کە بتوانن کێشەکان چارەسەر بکەن و بەرهەم بەرهەم بهێنن.
زیرەکی مرۆڤ کۆمەڵێک ئامرازی چارەسەرکردنی کێشە لەخۆدەگرێت کە...
کە ئێمەی مرۆڤ دەتوانین کێشەکان چارەسەر بکەین و ڕووبەڕووی سەختییە ڕاستەقینەکان ببینەوە. موڵک و ماڵی...
لەم ئامرازانە ئەوەیە کە تۆ وەک تاکێک دەبێ بتوانیت بەرهەمی کارکردن دروست بکەیت کاتێک...
پێویستە و هەروەها دەبێت دەرفەتی دۆزینەوە یان درووستکردنی کێشەی نوێش بڕەخسێنن،
کە لە بەرامبەردا دەبێتە هۆی زانینی نوێ.
11
حەوت زیرەکی جیاواز تاڕادەیەک سەربەخۆن لە یەکتر. دەتوانن بە جیا بوونیان هەبێت
لە تاکێکدا بەڵام زۆربەی کات لەسەر زۆرێک لە کاراییە جیاوازەکان پێکدێن و کۆدەبنەوە
شێوازی هەر تاکێک لە هەموو جۆرە بارودۆخێکدا کە ڕەنگە مرۆڤ تێیدا کۆتایی پێبێت (Gardner, 1994).
زیرەکی جەستەیی-جووڵەیی ئەو زیرەکییە کە ئەو کاتە هەڵمبژارد بۆ ئەوەی سەرنجی لەسەر بدەم
ئەم توێژینەوەیە باس لە زمانی جەستە دەکات وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن.
زیرەکی جەستەیی-جووڵەیی بەو مانایەیە کە تۆ وەک تاکێک دەبینیت و...
جەستەی خۆی وەک ئامرازێک بەکاردەهێنێت کە لە ڕێگەیەوە مرۆڤ دەگەیەنێت و دەبەخشێت
دەربڕینی بیرکردنەوە و هەستە جیاوازەکانیان (Gardner, 1994). جەستەیی-جووڵەیی
هەروەها زیرەکی زیاتر لە بەکارهێنانی جەستەی مرۆڤ و...
جوڵەی جەستە. گاردنەر (1994) پێی وایە کە زیرەکی جەستەیی-جووڵەیی
هەروەها بەو مانایەیە کە تۆ وەک تاکێک دەتوانیت توانا جەستەییەکان و کارەکانت بەکاربهێنیت
لەگەڵ کەرەستەی جیاواز بەپێی توانا جیاوازەکانیان.
هەروەها گرادنەر (1994) لەسەر لێهاتوویی جەستەیی دەنووسێت، واتە ئەو کەسەی کە...
تاک هەستێکی هەیە بۆ بەکارهێنانی جەستەی خۆی وەک ئامرازێک لە ڕووداوە جیاوازەکاندا.
بە کاتی تەواو وەک گاردنەر باسی دەکات، کە ئەو کاتەش لەخۆدەگرێت
وەک چۆن تاکێک دۆخێک دەخوێنێتەوە و لەسەر بنەمای ئەو دۆخە چۆنیەتی ئەنجامدانی لێکدەداتەوە
جوڵەی جەستە.
کاتێک گاردنەر (1994) باس لە زمانی جەستە دەکات، هەروەها تیشک دەخاتە سەر گرنگی فیدباک
کە پێویستمانە بەڵام هەمیشە ناتوانین بەدەستی بهێنین کاتێک زمانی جەستە بەکاردەهێنین.
هۆکاری ئەمەش ئەوەیە کە زۆرێک لە جووڵە و دەربڕینەکان بە خێراییەکی هێندە ئەنجام دەدرێن کە مرۆڤ نایکات
کاتی تۆمارکردنیان. تێڕوانینەکەمان بە سادەیی ناتوانێت بەردەوام بێت
بۆ پرۆسێسکردنی هەموو ئەو جووڵە و دەربڕینانەی کە ڕوودەدەن. گاردنەر (1994) دەڵێت ئێمەی مرۆڤ
جوڵەی جەستەیییان هەبێت کە بە ئیرادە کۆنتڕۆڵ دەکرێن و ئەم جوڵانە بە جۆرێک هاوکاری دەکەن
لەگەڵ تێڕوانینەکەمان. بەم قسەیە گاردنەر مەبەستی ئەوەیە کە دەتوانیت هەندێکیان ڕابهێنیت
شێوازەکانی جووڵە بەجۆرێک کە بتوانن بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دوای ماوەیەکی درێژ لە ڕاهێنان ڕوو بدەن. بزووتنەوەکان کە...
بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی ڕوودەدات دەتوانێت نائیرادی بێت، هەروەها جووڵەی کۆنتڕۆڵکراوی ئیرادە و هۆشیارانە.
بە گوێرەی گاردنەر (1994) مرۆڤ دەتوانێت فێری تێگەیشتن و بەڕێوەبردنی زمانی جەستە و...
بەمەش لێهاتوویی و توانای بەکارهێنانی جەستە-جووڵەییەکانیان زیاد دەکات
زیرەکی لە ڕێگەی دەربڕینی جیاوازی جەستە و بەو هۆیەوە پەیامەکەیان بەهێزتر دەکەن. زیاتر
گاردنەر دەنووسێت کە چۆن بزووتنەوە ئیرادەییەکانمان هەوڵدەدەن بۆ بەراوردکردن لە نێوان...
کاریگەری مەبەستدار و بەدەست هێنراو. مەبەستی لەوە ئەوەیە کە کاتێک فێردەبین فۆرمولەکردنی خۆمان...
وشەکان، بنیاتنانی ڕستەکان بە شێوەیەکی زارەکی، هەروەها بیر لە کاریگەرییەکانی کردارەکانمان دەکەینەوە
و پاشان گۆڕانکارییەک دەست پێدەکات و دەست دەکەین بە گەیاندن و ڕوونکردنەوەی بیرکردنەوەکانمان
و هەستەکان بە یارمەتی زمانی جەستە، لە ڕێگەی فۆرمەکانی دەربڕینی جەستەییەوە.
12. 12
3 شێواز
لە بەشەکەی دواتردا ئەو شێوازەی کە بۆ ئەنجامدانی ئەم چۆنایەتییە هەڵبژێردراوە
ڕاپرسییەک کە پێشکەش دەکرێت. جگە لەوەش، گروپی توێژینەوەکە پێشکەش دەکرێت،
جێبەجێکردن و شیکردنەوەی مادەکە.
ئەم توێژینەوەیە لێکۆڵینەوەیەکی چۆنایەتییە. بە لێکۆڵینەوەیەکی چۆنایەتی، دەتەوێت لێکۆڵینەوەیەکی قووڵتر بەدەست بهێنیت
تێگەیشتن لەوەی کە لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت، ڕاپرسییەکە لەسەر نمونەیەکی کەم کەس ئەنجام دەدرێت، بۆ...
جیاوازی لەگەڵ ڕاپرسییە چەندایەتییەکان کە زۆرجار نمونەکە ژمارەیەکی زۆر کەسە
و لەو شوێنانەی کە دەتەوێت حیساباتی کۆکردنەوەی زانیارییەکان بە ژمارەکان بکەیت (Bjørndal, 2005).
ئەم توێژینەوەیە لەسەر بنەمای لێکدانەوە و شیکاری چەند پەروەردەکارێکە
بەکارهێنانی زمانی جەستە لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان.
3.1 هەڵبژاردنی شێواز
لە ڕێگەی چاودێریکردنەوە دەتوانرێت دۆخەکان بدۆزرێتەوە و باشتر بکرێت بۆ ئەوەی دۆخێکی وا باش بەدەست بهێنرێت
فێربوون تا ئەو جێگایەی کە دەتوانرێت (Bjørndal, 2005). زمانی جەستە بەشێکی گەورەیە
گرنگی پەروەردەیی، زیاتر لەوەی کە پێشکەش دەکرێت. بۆ گرتنی ئەوەندەی...
ئەو زانیاریانەی کە ئەگەری هەیە کە ئەگەرنا لەگەڵ تێپەڕبوونیان لەدەست دەچن،
دەتوانێت تۆمارەکانی دەنگ و وێنە وەک ئامرازێک بە باشی کاربکەن (Bjørndal, 2005).
کامێرای ڤیدیۆیی وەک ئامرازی چاودێری بۆ ئەم لێکۆڵینەوەیە و هۆکارەکەی هەڵبژێردراوە
هۆکاری هەڵبژاردنی کامێرای ڤیدیۆیی ئەوەیە کە بەپێی Bjørndal (2005) تۆ پارێزگاری دەکەیت
تێبینییەکان لە کاتی بەکارهێنانی کامێرای ڤیدیۆیی. بە گرتنی شتگەلێکی وەک...
ئەگەرنا لەدەست دەچوو و هەرگیز تۆمار نەدەکرا. چاودێریکردنی ئاسان نییە
زمانی جەستەی کەسێکی تر. بەردەوام پەیوەندییەکی نازارەکی هەیە، هەردووکی
بە ئاگاداری و نائاگا و ئاسان نییە هەموو ئەمانە بگریت و هەستی پێبکەیت
سیگناڵەکان. بیرەوەری سنووردارمان وا دەکات هەموو شتێک لەبارەی تۆوە لەبیر بکەین
بە بەکارهێنانی تێبینی یان کتێبی لۆگ تێبینییەک دەکات. بیۆرنداڵ
ئاماژە بەوە دەکات کە تۆمارەکان بۆ چاو و گوێچکەکانمان هەن و دووبارە و سێبارە ئەگەر پێویست بوو
پێویستە و کە دەتوانیت ئەو شتانە بدۆزیتەوە کە پێشتر لەدەستت داوە
هەروەها Bjørndal (2005) تیشک دەخاتە سەر سوودەکانی تری بەکارهێنانی کامێرای ڤیدیۆیی وەک...
گێڕ. بە لێدانی چەند جارێک مادەکە، دەتوانیت شتی نوێ بدۆزیتەوە
و هەروەها چەند جارێک هەمان دۆخ بخوێنەوە بەڵام هەر جارێک سەرنجت لەسەر شتی جیاواز بێت
پەخشکردن.
تێبینییەکانی ئەم توێژینەوەیە لەسەر بنەمای بینینی بەکارهێنانی مامۆستایان لە...
زمانی جەستە لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان. هەردوو کۆبوونەوەی پلان بۆ داڕێژراو و خۆبەخۆ لەگەڵ منداڵان...
چاودێری کراوە. کۆکردنەوەکە لەناو چالاکییەکانی پێش قوتابخانەدا بەپێی پلانەکە هەڵبژێردرا
کۆبوونەوەکان چونکە پەروەردەکاران دواتر ئامانجێکیان هەیە و دەیانەوێت پەیامێک بگەیەنن. ەکە
13
کۆبوونەوە خۆبەخۆکان لە دەرەوە چاودێری کراون کە منداڵەکان زیاتر سەربەخۆن و...
پەروەردەکاران دەبێت ئامادەبن بۆ پشتگیریکردنی منداڵەکان.
Bjørndal (2005) تیشک دەخاتە سەر سوودەکانی کامێرای ڤیدیۆیی بەڵام تیشک دەخاتە سەر
زیانەکانی. کامێرای ڤیدیۆیی دەتوانێت خەڵک و دۆخەکە تێکبدات و کاریگەری لەسەر دروست بکات
کە چاودێری دەکرێت. لەوانەیە کامێراکە سەرنجی زیاتری پێبدرێت چونکە لەوانەیە لەناوەوە نەبێت
حاڵەتە باوەکان لە ژیانی ڕۆژانەدا جێگیر دەکرێن. وەک چۆن پێشتر چوومەتە ئەم پێش قوتابخانەیە لەناو خۆمدا
پەروەردە و پەیوەندی هەبێت لەگەڵ هەردوو پێداگۆگەکان و منداڵان، هەستێکی خۆش بوو بۆ...
پرسیاری سەرنجڕاکێش بەشداریکردن بوو. زانینی ئەوەی کە ئەوانەی لەم بەشەدا ڕاهاتوون لەسەری
بۆ ئەوەی کامێرای جۆرێکیان هەبێت، هیوادارم هەستیان بە سەلامەتی کردبێت و...
ئاسوودە بن لەو بارودۆخەی کامێرای ڤیدیۆیی تێیدا بووە و کاریگەری لەسەریان نەبووە
نواندن زۆر زۆر.
3.2 هەڵبژاردن
هەڵبژاردنی قوتابخانەی پێش قوتابخانە لە ڕێگەی ئەو پەیوەندییانەی کە لە کاتی VFUی پێشوودا ئەنجامدرابوون ئەنجامدرا
(ڕاهێنان لەسەر بنەمای بازرگانی). ڕاپرسییەکە لە بەشێکی ١-٣ ساڵە لە ساڵی...
شارەوانییەک. توێژینەوەکە لەسەر بنەمای بەکارهێنانی سێ پەروەردەکاری ژنە کە تایبەتە بە خۆیان
زمانی جەستە کە خۆبەخشانە بەشداریکردنیان هەڵبژارد دوای وەرگرتنی زانیاری زیاتر سەبارەت بە مەبەستەکە.
3.3 ڕەچاوکردنی ئەخلاقی توێژینەوە
چونکە تێبینییەکە پێکهاتبوو لە وێنەگرتن و کە ئەو کەسانەی کۆتاییان بە فیلم هێنا هەیانە
هەندێک ڕەچاوکردنی ئەخلاقی لەلایەن ئەو کەسانەی کە بەشدارن لەم کارەدا لەبەرچاو گیراوە
لێکۆڵینەوە. سوودی ئەمە بەپێی Bjørndal (2005) ئەوەیە کە مەترسییەکانی...
تێنەگەیشتن و نادڵنیایی و نەبوونی متمانە کەمترین دەبن.
لە ئەنجومەنی زانستی سوید (٢٠٠٢)دا دەتوانرێت چوار بنەما بدۆزرێتەوە کە توێژەران دەبێت پەیڕەوی لێبکەن.
ئەم بنەمایانە بریتین لە مەرجی نهێنی، مەرجی زانیاری، مەرجی بەکارهێنان و...
مەرجی ڕەزامەندی. لەم لێکۆڵینەوەیەدا ڕێز لەم مەرجانە گیراوە و بەدوایدا ئا
نامەیەکی missive کە مەبەستەکەی ڕوون دەکاتەوە و ئەوە پەروەردەکاران بوون کە لە...
فۆکۆسی وێنەگرتنەکە ڕەوانەی ماڵەوە کرا بۆ دایک و باوکی منداڵەکان کە لەوێ دەتوانن ڕەزامەندی بدەن
بۆ ئەوەی منداڵەکان بتوانن بەشداری فیلمەکە بکەن. دایک و باوکی منداڵەکان کە ڕەزامەندییان نییە
ڕێزی لێگیرا و لە هیچ کام لە فیلمەکاندا دەرنەکەوتووە.
پەروەردەکاران پێش ئەوەی خۆبەخشانە ڕێکبکەون، لە ئامانجی ئەم توێژینەوەیە ئاگادارکرانەوە
بۆ بەشداریکردن. هەروەها ئاگادارکرانەوە کە مافی هەڵوەشاندنەوەی بەشداریکردنیان هەیە
ئەگەر ئارەزووی ئەوەیان کردبێت و کە ناویان ناهێنرێت. مەبەستم لە بێناو ئەوە
تەنها من ناسنامەیان دەزانم.
14
ئەو مادانەی لەم لێکۆڵینەوەیەدا کۆکراونەتەوە تەنها دەستیان پێدەگات
بۆ من و...
دوای پەسەندکردنی ئەم تێزە لەناو دەچێت. جگە لەوەش، ئیرادە
ئەو مادەیەی کە بۆ هیچ لێکۆڵینەوەیەکی تر بەکارنەهێنرێت جگە لەم لێکۆڵینەوەیە.
3.4 جێبەجێکردن
بیرکردنەوەکانم سەبارەت بە تێزەکەم زۆر پێش ئەوەی کاتی دەستپێکردن بێت دەستی پێکرد
لەگەڵ ئەوە، بەڵام من ئەوەندە ڕوون بووم لەسەر ئەوەی کە دەمەوێت لەسەر چی بنووسم و لێکۆڵینەوە بکەم بۆیە کاتێک من...
VFU ـم لە پەروەردەدا هەبوو، بۆیە کەمێک لەگەڵ سەرپەرشتیارەکەم قسەم کرد دەربارەی بیرۆکەکەم
بۆ ئەوەی لە نزیکەوە زمانی جەستە بخوێنێت و وەک منیش بە سەرنجڕاکێشی زانی.
لەوەش زیاتر، لەگەڵ دوو هاوکارەکەی دیکەیدا باسی کردووە و ئەوان گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە ئەوان...
دەیانەوێت بەشداری بکەن.
سەرەتا من و مامۆستاکان گفتوگۆیەکمان کرد کە دەمتوانی ڕوونتر ڕوون بکەمەوە لەوەی چی
وەک پێشتر کراوە. باسی مەبەست و پرسیارەکەمم بۆ کردیت، سەبارەت بەوەی کە چۆن بەنیازم بەردەوام بم
بەردەوام بە لە تێبینییەکان. دوای ئەوە پێکەوە بڕیارماندا کام ڕۆژ و...
کاتێک کە باش دەبێت بۆ من بەشداری بکەم و تێبینییەکانم بکەم.
کاتێک لە VFU ـم لە دەرەوە بووم، لە چەندین کۆبوونەوەدا تێبینییەکانم ئەنجامدا
و کاتێک لە دەرەوە بوون. مامۆستایان بە درێژایی کاتەکە لە فۆکەسدا بوون. پێش هەر کۆکردنەوەیەک
کە تێبینی کرا، ئێمە بە هاوبەشی بڕیارماندا کە پێداگۆگ لە کوێ دابنیشێت/بوەستێت بۆ ئەوەی بگاتە کوێ
باشترین گۆشەی کامێرا. تێبینییەکانی دەرەوەش بە هەمان شێوە ئەنجام دراون. هەمە
کامێرای دەستی بەکارهێناوە و پشتی کورسی و جەستەی وەک...
ستاندی کامێرا بەپێی ئەوەی لە ژوورەوە بووم یان لە دەرەوە. بیۆرندال (٢٠٠٥) تیشک دەخاتە سەر
تەکنیکە جیاوازەکان مرۆڤ دەتوانێت بیری لێبکاتەوە لەکاتی وێنەگرتن بە کامێرای دەستی و ئاماژە بەوە دەکات
دەتوانیت پشتی کورسی وەک ستاندی کامێرا بەکاربهێنیت بۆ ئەوەی دەستێکی جێگیر بەدەست بهێنیت و...
بەمەش کوالیتی تۆمارکردنەکە باشتر دەبێت. کاتێک فیلمی وەستان دەگریت، دەتوانیت بیربکەیتەوە
جەستەی خۆی وەک سێ پایە و بە فراوانی لەیەکتر جیا بوەستێت و قاچەکانی لەیەکتر جیا بکەنەوە
کێشی جەستە بە یەکسانی بۆ ئەوەی تا دەتوانرێت تۆمارێکی باش بەدەست بهێنیت.
3.5 شیکاری و پرۆسێسکردن
شیکاری ڕێگایەکە بۆ پرۆسێسکردن و ڕێکخستنی ماددە ئەزموونییە کۆکراوەکان. لەگەڵ شیکاری دەیانەوێت
من ئەنجامەکە بە خاڵی دەستپێک لە ئامانجی توێژینەوەکەدا دیار دەکەم.
شێوازی شیکاری کە بۆ ئەم توێژینەوەیە بەکارهاتووە لەسەر بنەمای ڕێبازێکی هێرمێنۆتیک،
کە دەتوانم لە ڕێگەی زمان و کردارەوە پەروەردەکاران لێکبدەمەوە و شیکاری بکەم و لێیان بخوێنمەوە. یەک
هێرمێنۆتیکەکان پێیان وایە کە واقیعی مرۆڤ سروشتێکی زمانی هەیە، لە ڕێگەی زمانەوە دەتوانێت...
زانیاری دەربارەی مرۆڤی ڕاستەقینە بەدەست دێت. جگە لەوەش، واتای هێرمێنۆتیک بە واتای
بە واتایەکی تر، کە مرۆڤەکان نیەت و نیازیان هەیە کە بە زمان خۆیان دەرببڕن و...
ئەو کردارانەی کە دەتوانرێت ماناکانیان لێکبدرێتەوە و تێبگەین (Patel & Davidsson, 2003).
15
زمانی جەستە زۆر گەورە و بەرفراوانە و بۆ ئەوەی زۆر گەورە نەبێت
ناوچەیەک بۆ چاودێریکردن بۆیە سەرەتا ئەو شتەم هەڵبژارد کە لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت و
لە نزیکەوە لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت. چوار پۆلی جیاواز هەبوون، دۆخی جەستە، دەنگ/تۆن،
دەربڕین و ئاماژەکانی دەموچاو بەجۆرێک کە بە ڕوونیترین شێوە دەربکەوێت. فیلمەکان چەندین جار بینراون
جارەکان بە گرنگیدان بە پۆلە جیاوازەکان هەر جارێک. جیاوازی و لێکچوون
لە نێوان بەکارهێنانی زمانی جەستەی مامۆستایان لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان لێکۆڵینەوەی لەسەر کراوە
لەسەر بنەمای پرسیار و ئەدەب و تیۆری من و زیاتر دەخرێتەڕوو
بۆ پێشەوە.
3.6 باسی میتۆدۆلۆژیا
بەو پێیەی ئامانج لەم لێکۆڵینەوەیە ڕۆشنکردنەوەیە لەسەر زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن
و کەسانی دیکە کنجکاو بکەن لەبارەی توانا گەورەکەیەوە، شێوازی بەکارهێنراوی باشە
شێوازێک بۆ بەرهەمهێنانی ئەنجامێکی سەلامەت و ڕوون.
لە درێژەی شیکارییەکەدا بیرکردنەوەکان لە مندا سەریان هەڵدا کە توانیومە
تێبینییەکانمم بە چاوپێکەوتن لەگەڵ پێداگۆگەکان تەواو کرد بۆ ئەوەی بزانم
بیرکردنەوەکانیان سەبارەت بەوەی کە چۆن خۆیان بە بەکارهێنانی زمانی جەستە وەک...
ئامرازی پەیوەندیکردن، بەڵام ئەوە نەبوو کە من بەدوایدا دەگەڕام، تەنها بۆ ڕۆشنکردنەوە
زمانی جەستە و هێنانە دەرەوەی دۆخە ڕوونەکان کە زمانی جەستە بەهێزکەرێکی باشە
بۆ پەیوەندی زارەکی.
دەتوانرێت لە ئەدەبیاتدا بخوێنرێتەوە کە جیاوازی هەیە کە دەتوانرێت لە نێوان نێردا تێبینی بکرێت
و زمانی جەستەی مێینە. ئەگەر من هەڵمبژاردبایە چاودێری پەروەردەکارێکی پیاو بکەم، پێموایە
بەڵام، کە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکەم وەک ئەوە دەبوو کە من نەمبووە
مەبەستی جیاکردنەوەی زمانی جەستەی نێر و مێ لەم لێکۆڵینەوەیەدا بەڵام تەنها بۆ تیشک خستنە سەر
بەکارهێنانی زمانی جەستە. بەردەوامی لێکۆڵینەوە لەوانەیە بۆ جیاکردنەوەی نێر و...
زمانی جەستەی مێینە لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان، چ جیاوازییەک سەرهەڵدەدات.
ئەنجامەکان
لە بەشی داهاتوودا ئەنجامی تێبینییەکان دەخرێتەڕوو. لە ڕێگەی ئەمانەی خوارەوە
سەردێڕەکان، دۆخی جەستە، دەنگ/تۆن، دەربڕینی دەموچاو و ئاماژەکان دێن
بەکارهێنانی زمانی جەستە لەلایەن مامۆستایانەوە کە بە پشتبەستن بەو زانیاریانەی کە کۆکراونەتەوە وەسف بکرێت
کانزاکە. لە بەشی داهاتوودا بەکارهێنانی زمانی جەستەیان شیکاری دەکرێت
بە وردی زیاتر بە پشتبەستن بە وەرگێڕەکانم و لێکۆڵینەوەکانی پێشووم و لێکۆڵینەوەکانی گاردنەر
تیۆری زیرەکی.
ئەو پەروەردەکارانەی کە بەشداریان کردووە بە ناو ناویان ناو دەهێنرێت بەڵکو وەک پەروەردەکاری A،
B و C لەبەر ڕێزگرتن بۆ ئەوەی ناویان نەهێنرێت.
4.1 دۆخی جەستە
لە ڕێگەی دۆخی جەستەمانەوە دەتوانین ئاماژەیەک بدەین کە چۆن هەست دەکەین و چۆن پەیوەندیمان هەیە
ئێمە بۆ کەسانی تر. هەڵوێستی مامۆستایان لە دیدارەکانیان لەگەڵ...
منداڵان لە دوو بارودۆخی جیاوازدا، کۆبوونەوە و مانەوە لە دەرەوە.
4.1.1 دۆخی مامۆستایان لە کاتی کۆبوونەوەکاندا
کۆکردنەوەکان دەتوانن بە شێوازی جیاواز ئەنجام بدرێن، ئەمەش بە پشتبەستن بە چۆنیەتی داڕشتنی کۆکردنەوەکە و...
ئەوەی کە دەبێ بگەیەنرێت. چیرۆکگێڕان، گۆرانی و گردبوونەوە ئاڕاستەکراوەکانی جووڵە، چییە
بە بەردەوامی ڕوودەدات و دەتوانرێت جیاوازییەکی گەورە لە چۆنیەتی بەکارهێنانی پەروەردەکاراندا تێبینی بکرێت
زمانی جەستەیان لەکاتی ئەنجامدانی چالاکیی جۆراوجۆر لەگەڵ منداڵەکاندا.
زۆرجار مامۆستای A هەڵدەبژێرێت کە کۆمەڵەکە لە بازنەیەکدا لەگەڵ منداڵەکاندا هەبێت. منداڵەکان لە یەکێکدا کۆدەکاتەوە
ئەڵقەیەک کە خۆی لەسەر ئەژنۆکانی دادەنیشێت و پشتێکی ڕاست و دەستەکانی لەسەر ڕانەکانی، دوای یەک
ساتێک دۆخی جەستەی کەمێک ڕەق و گرژ دەردەکەوێت، وەک ئەوەی تێیدا ناڕەحەت بێت
و ئاماژە بە دووری دەکات بۆ منداڵەکان. هەروەها مامۆستا B هەڵدەبژێرێت لەسەر ئەژنۆی خۆی دابنیشێت لەگەڵ...
دەستەکان لەسەر ڕان و پشت ڕاست بەڵام لە جەستەدا ئارامتر دەردەکەوێت لە چاو پەروەردەکاری A.
مامۆستا C ڕێگەیەکی تەواو جیاواز هەڵدەبژێرێت، منداڵەکان بە شێوەی نیمچە بازنەیی لەبەردەمیدا کۆدەکاتەوە
و لەسەر کورسییەکی بچووکتر دادەنیشێت.
هەردوو پێداگۆگی A و B بە شێوەیەکی ڕێک و پێک لە کاتی کۆبوونەوەکاندا چەند جارێک مەیلیان بۆ پێشەوە هەیە بۆیان
ئەو منداڵانەی کە ئارەزووی خۆیان لەدەستداوە و دەتوانن بە خێرایی سەرنجیان بگەڕێننەوە بە دەست لێدانێکی بچووک لەکاتێکدا...
پەروەردەکار سی کە لەسەر کورسییەک دانیشتووە، کاتێک هەوڵدەدات چاکبێتەوە، پچڕانێکی کەمێک درێژتری دەبێت
سەرنجی منداڵان. کاتێک منداڵێک لە کاتی کۆبوونەوەکانیدا تەرکیزی لەدەست دەدات، دەبێت...
زۆرجار لە کورسییەکە هەستە بۆ ئەوەی بگاتە دەستی منداڵەکە و نیوە بازنەکە بەیەکەوە بمێنێتەوە و تێکدەدات
منداڵەکانی تر لە وەرگرتنی پەیامەکە بە تەواوی.
17
کۆکراوەکان کە ئاڕاستەی گۆرانی و جوڵەن، لە بازنەیەکدا لەگەڵ منداڵان ئەنجام دەدرێن. مامۆستا A
وەستان بە قاچەکانی بە فراوانی لەیەکتر و پشتی ڕاست و قۆڵەکانی بە تەنیشتەوە هەڵواسراو
جەستەی، کەمێک دەچەمێتەوە کاتێک بەدوای بەرکەوتن لەگەڵ منداڵەکاندا دەگەڕێت و بەکاریدەهێنێت
زمانی جەستەی بۆ ئەنجامدانی و نیشاندانی جوڵەکان، بەڵام جوڵەکان نیوە تەواو بوون، ئەو
هەموو جەستە بەکارناهێنێت. مامۆستا B هەمان پێگەی دەستپێکی لەگەڵ جەستەدا هەیە وەک...
مامۆستای A، بەڵام کاتێک بەدوای پەیوەندیدا دەگەڕێت لەگەڵ منداڵەکاندا، خۆی دەکێشێتە پێشەوە و هەندێکجاریش بە پێ دەڕوات
هەروەها لەسەر ئەژنۆیەکی دابەزی. کاتێک ناچارە جوڵەکان پیشانی منداڵەکان بدات، هەڵدەستێت و...
هەموو جەستە بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی جوڵەی گەورە و ڕوون. مامۆستا C هەروەها وەستاوە
لەگەڵ جەستەیدا ڕاست و جێگیرە و وەک مامۆستای A کەمێک دەچەمێتەوە کاتێک...
ئەو بەدوای پەیوەندیدا دەگەڕێت لەگەڵ منداڵەکاندا. ئەو جەستەی بەکارناهێنێت کاتێک کە بڕیارە جوڵەکان پیشان بدرێت و...
جێبەجێ دەکرێت بەبێ ئەوەی کەمێک نیوە کوڵاو بن.
4.1.2 دۆخی مامۆستایان لە دەرەوە
کاتێک منداڵەکان لە دەرەوەن و چالاکیی ئازادیان هەیە، ڕۆڵی پەروەردەکاران ئەوەیە کە چاویان لەسەر بێت
منداڵەکان، هەروەها ئامادەبوون بۆ پشتگیری و یارمەتی لە شوێنی پێویستدا. لێرەدا وا نییە
هیچ جیاوازییەکی گەورە لە بەکارهێنانی زمانی جەستەی مامۆستایاندا نییە.
پەروەردەکار A حەزی لە شتێکی ترە لەکاتێکدا لەگەڵ منداڵەکان لە دەرەوە دەبێت
حەوشەکە، زۆرجار وەستاوە و چاودێری زەوییە بچووکە باخچەکەیان دەکات کە بوونی هەیە و...
منداڵەکان زۆر حەزیان لێیە و دەیانەوێت بەشداری بکەن و یارمەتیان بدەن. پەروەردەکار
ئا ڕێگە بە منداڵەکان دەدات بەشداری بکەن لە کاری دەستی لە وڵاتەکەدا و ئەویش لە کاری دەستی خۆیدا زۆر ئارامە
دۆخی جەستە و جووڵەکانی، بە جووڵەی گەورە نیشان دەدات کە منداڵەکان دەتوانن چی بکەن.
پەروەردەکار بی بە حەوشەکەدا دەسوڕێتەوە و لە دوورەوە سەرنجی منداڵەکان ڕادەکێشێت، ئەویش یەکێکی هەیە
دۆخی ئارام و قۆڵەکان بە درێژایی جەستە و با منداڵەکان بیگرن
پەیوەندی بکە ئەگەر شتێک هەبێت یان پەیوەندی بە منداڵەکانەوە بکات ئەگەر تێبینی کرد
کە پێویستە. زۆرجار پەروەردەکاری C خۆی دادەنێت لەسەر لێوارەکە یان لەسەر مێزەکە دانیشتووە لە...
سندوقی خۆڵ کە پشتێکی ڕاست و دەستەکانی لە چەناگەیدا بوو. گرنگی بە منداڵانی نزیک دەدات
و پێشنیاری زارەکی دەخاتە ڕوو بۆ ئەوەی منداڵەکان دەتوانن بیر لە چی بکەنەوە لە سندوقی خۆڵدا.
ئەگەر ناکۆکییەک سەرهەڵبدات یان منداڵێک دڵتەنگ بوو، بەگشتی پێداگۆگەکان دڵتەنگ دەبن
بە هەمان شێوە دەچنە سەرەوە بۆ ئەو شوێنەی کە دۆخەکە لێیە و چەقۆکێشان و...
لەگەڵ پەیوەندی دەست لێدان و زارەکی هەوڵدەدات ئاسوودەیی یان نێوەندگیری چارەسەرەکان بکات
بۆ ململانێ.
لەسەر وەرچەرخانەکان، دۆخی جەستەیان کەمێک جیاوازە. پەروەردەکاری A حەزی لە مەیلی بەرەو...
یان پەلەوەری یان سیاج بچووکەکە لە دەوری پەلەوەریەکان و پەیوەندی بکەن
لەگەڵ هاوکاران یان منداڵەکان. ئەگەر منداڵەکان خێرایییان دەوێت دەتوانن داوای بکەن. مامۆستا B وەستاوە
لەبەردەم پەلەوەران دادەنرێت و پەیوەندی لەگەڵ منداڵە وەرچەرخانەکاندا دەکات، ئەمەش زەبری هێزیان پێدەبەخشێت
کاتێک داوای دەکەن. مامۆستا C وەک مامۆستا B دەکات و لەبەردەم پەلەوەریەکان وەستاوە و دەدات
جارجارە کەمێک خێرایی بکە بەبێ ئەوەی منداڵەکان داوای بکەن.
بە کورتی، هەڵوێستی پێداگۆگەکان بۆ ئەو پەیامانەی کە دەیگەیەنن گرنگە
نێوەندگیری دەکات، چ لە کۆبوونەوە پلان بۆ داڕێژراوەکان و چ لە کۆبوونەوە خۆبەخۆکاندا. لە ڕێگەی جیابوونەوەیانەوە
دۆخی جەستەیی کاریگەرییەکی گەرم و کراوە بە پەروەردەکاران دەبەخشێت، ئەمەش بانگهێشت دەکات
18
منداڵەکان بۆ کارلێککردن. دۆخی جەستەیان جیاوازە لە یەکتر و کاریگەری...
منداڵەکان جیاوازن چونکە پێداگۆگەکان بە شێوازی جیاواز لەگەڵ جەستەیان کاردەکەن.
4.2 دەنگ و تۆنی دەنگ
دەنگ و تۆنی دەنگ دەتوانێت پەیامێک بە شێوەیەکی یەکجار زۆر ڕوون بکاتەوە، بەکارهێنانی دەنگ و تۆنی دەنگ دەتوانێت
هەست و بارە دەروونییەکان بە شێوەیەکی ڕوون دەگەیەنرێن. بەکارهێنانی مامۆستایانی...
دەنگ و تۆن لە کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ منداڵەکاندا باس دەکرێن.
4.2.1 بەکارهێنانی دەنگ و ئینتوناسیۆنی مامۆستایان لە کاتی...
کۆکردنەوەکان
لە کاتی ئەو کۆکردنەوەدا کە پێداگۆگەکان هەڵیانبژاردووە بۆ ئەوەی بەرهەم بهێنن، هەر سێیان هەیانە
پێداگۆگەکان پێگەی دەنگی ئاسایی خۆیان هەبوو و تەنیا ئینتوناسیۆنەکەیان دەگۆڕی بۆ ئەوەی بۆیان نیشانە بدات
ئەو منداڵانەی کە نایانەوێت لەگەڵ گروپەکەدا دابنیشن، نەک میوەیەکی نوێ وەربگرن بەڵکو بیخۆن
پێشتر هەیانە.
لە کاتی دانیشتنەکانی گۆرانی و جووڵەدا، دەنگ و ئینتۆناسیۆن لەگەڵ پێداگۆگەکاندا جیاواز بووە.
مامۆستا ئەی دەنگێکی بەرز و ڕوونی هەیە. بە هێواشی قسە دەکات و تۆنی دەنگی دەشێوێنێت
لە نێوان خواردن بۆ ڕوونکردنەوەی پەیامەکە و جوڵەکان. مامۆستا ب هێمن و...
دەنگی عەقڵانییە و هەروەها پەیامەکە بە گۆڕینی تۆنەکە بۆ جوڵەکان دیاری دەکات.
مامۆستا C دەنگێکی خۆشی هەیە بەڵام هیچ گۆڕانکارییەکی دەستبەجێ لە تۆندا نییە جگە لە کەی
ئەو گۆرانییە یان قافیەیەی کە پێشکەش دەکرێت پێویستی بە بەرزکردنەوەی دەنگ هەیە.
کاتێک کۆمەڵەکان چیرۆکێکی ئەفسانەیی، چیرۆکێک یان مێژوویەک لەخۆدەگرن، پەروەردەکاری A زۆرە
ڕوونە لە دەنگیدا و بەردەوام تۆنەکەی دەگۆڕێت بۆ ئەوەی چیرۆکەکە زیندووتر بێت و...
جێی متمانەیە. هەروەها مامۆستا B لە کاتی چیرۆکەکەدا بە دەنگە ئارامەکەی تۆنەکە دەگۆڕێت
بەڵام بە شێوەیەکی جیاواز لە پەروەردەکار A. ئەو تۆنێکی نزمتری لە دەنگیدا هەیە بۆ ئەوەی منداڵەکان بگەیەنێتە...
کار لەسەر تەرکیزکردنی دەکات، هەرچەندە تۆنی جیاوازیش بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردن
هاوسۆزی. پەروەردەکار ج بەبێ ئەوەی دەنگی بشێوێنێت یان بیگۆڕێت، بە شێوەیەکی ڕاست چیرۆکەکە دەخوێنێتەوە
لە تۆن.
4.2.2 بەکارهێنانی دەنگ و ئینتۆناسیۆن لەلایەن مامۆستایانەوە لە دەرەوە
مامۆستا ئەی کاتێک لەگەڵ منداڵەکان لە باخچەدایە زۆر بە دەنگی خۆی جەخت دەکاتەوە.
تۆنەکە زۆر جیاواز نییە، بەڵام زیاتر جەخت لەوە دەکاتەوە کە بە منداڵەکان دەڵێت. ەکە
لەوانەیە ئەوە ڕووبدات کە ناچار بێت دەنگی بەرز بکاتەوە بۆ ئەوەی نیشانە بدات کە منداڵەکان کەمێک مۆبایلیان لەگەڵدا هەیە
هەندێک لە ئامرازەکانی باخچە. پەروەردەکاری B کاتێک قسە دەکات دۆخی ئاسایی دەنگی خۆی دەپارێزێت
لەگەڵ منداڵەکان لە دەرەوە و تەنها ناوبەناو دەنگی بەرز دەکاتەوە کاتێک دۆخێک سەرهەڵدەدات
داوا دەکات. هەروەها پەروەردەکار C دۆخی دەنگی ئاسایی خۆی هەیە بەڵام دەنگی بەرز دەکاتەوە بۆ...
بۆ منداڵەکان نیشانە بکە چی باشە و چی باشە.
کاتێک ناکۆکی لە نێوان منداڵەکاندا دروست دەبێت، هەموو پەروەردەکاران دەنگێکی ئارام بەکاردەهێنن، کە لەوێ...
sansat هەوڵدەدات هۆکاری ململانێکان بزانێت و دواتر نێوەندگیری چارەسەرێک بکات
بە دەست لێدانێکی زۆرەوە. ئەگەر منداڵەکان لە دوورەوە بن و شتێک بکەن کە نابێت
بەڵام کە ئەوەندە جدی نییە، هەموو پەروەردەکاران دەنگیان بەرز دەکەنەوە بۆ ئەوەی نیشانە بدەن و...
جەخت لەوە دەکاتەوە کە چی هەڵەیە.
بە کورتی هەموو پێداگۆگەکان لە کۆبوونەوەکاندا دەنگ و تۆنی دەنگی خۆیان بەکاردەهێنن
لەگەڵ منداڵان بەڵام جیاوازییەکی زۆری هەیە لە نێوانیاندا چونکە یەکێکیان تەنها دەنگ بەکاردەهێنێت
بۆ ئەوەی بۆ منداڵەکان نیشانە بدەین کە چی باشە و چی باشە. گرنگی دەنگ بۆ...
پەیامەکان زۆر گەورەن و بە ڕوونی دەبینرێت کە هاوسۆزی منداڵەکان زیاتر بەردەوام دەبێت لە...
پاراستنی فۆکەس و بەرژەوەندی.
4.3 دەربڕینی دەموچاو
بە دەربڕینی دەموچاو، نیشان دەدەیت کە حەزت لێیە یان نا سەبارەت بەوەی کە چۆن پەیوەندیت لەگەڵیدا هەیە
کەسانی تر. دەربڕینی دەموچاو ڕەنگدانەوەی ئەو هەستانەن کە هەستیان پێدەکەین و ئەنجامی دەدەین
بۆ کەسانی تری دەوروبەری دیارە. دەربڕینی دەموچاوی مامۆستایان لە...
کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ منداڵەکان.
4.3.1 بەکارهێنانی دەربڕینی دەموچاو لەلایەن مامۆستایانەوە لە کاتی...
کۆکراوەکان
لە کۆمەڵەکاندا پەروەردەکاران دەربڕینی دەموچاوی جیاواز بەکاردەهێنن بۆ بەهێزکردنی
کە دەگوازرێتەوە. لە کۆمەڵە گۆرانی و جووڵەکاندا هەموو پێداگۆگەکان کاریگەرییەکی کراوەیان هەیە
ڕووخسار، دڵخۆش و ئارام دەردەکەون. کاتێک پەروەردەکاری A تێبینی دەکات کە منداڵەکان
بەدەستهێنانی ئەو جوڵانەی کە بە شێوەیەکی هاندەرانە زەردەخەنە دەکات. هەروەها جیاواز بەکاردەهێنێت
دەربڕینی دەموچاو لە گۆرانییەکاندا بۆ بەرزکردنەوەی هەست و سۆز و هاوسۆزی لە پەیامەکەدا. پەروەردەکار
هەروەها ب زەردەخەنە دەکات کاتێک منداڵەکان جوڵەکان بەدەست دەهێنن و ئەویش دەربڕینی جیاوازی لەسەر دەموچاویەتی
لە کاتی گۆرانییەکەدا. پەروەردەکار ج بەردەوام زەردەخەنە دەکات و کاتێک ستایشی زارەکی دەکات بە منداڵەکان
گۆرانییەکەی تەواو کرد. دەربڕینی دەموچاوی جیاوازی هەیە بەڵام پێدەچێت وا نەبێت
بەڕاستی ئاگادارە کە ئەو هەیەتی چونکە هەندێک لە دەربڕینەکان هاوئاهەنگ نین لەگەڵ...
پەیامەکە، کە منداڵەکان کەمێک سەریان لێ شێوا.
لە لایەکی دیکەوە کاتێک پەروەردەکار ج چیرۆکێکی ئەفسانەیی یان چیرۆکێک دەگێڕێتەوە، ڕێبازی جیاواز دەگرێتەبەر
دەربڕینی دەموچاو کە کارلێک لەگەڵ پەیامەکەدا دەکات. هەرچەندە دەنگی ناشێوێنێت
یان تۆنی دەنگ بەکاردەهێنێت، تۆماری بەرفراوانی دەربڕینی دەموچاوی کاریگەری لەسەر...
پەیامەکە و لەسەر منداڵەکان. کاتێک چیرۆکێک بۆ منداڵەکان دەگێڕێتەوە، چیرۆکەکەی ئەویش دەژی
ڕووبەڕووی و هاوسۆزی دروست دەکات. پەروەردەکاری A و B، هەروەک پەروەردەکاری C، یەکێکیان هەیە
20
تۆمارێکی گەورەی دەربڕینی دەموچاو کە بەکاریدەهێنن، بەڵام چونکە ئەوانیش...
دەنگ و تۆن بەکاردەهێنێت، هاوسۆزی لە چیرۆکەکەدا زۆر بەهێزتر هەست پێدەکرێت.
ئەگەر هەر منداڵێک لە مەجلیسەکاندا فۆکەسی لەدەست بدات، دەموچاوی مامۆستا ئەی کەمێک ڕەقتر دەبێتەوە
لە ئاسایی، بەدوای چاوپێکەوتن لەگەڵ منداڵەکەدا دەگەڕێت و نیگاکانی توند و تیژە. لەگەڵ
تۆنێکی دەنگی دیاریکراو بۆی و ئەویش لەگەڵ منداڵەکەدا پەیوەندی دەکات. پەروەردەکاری بی پێگەی خۆی دەپارێزێت
دەموچاوی کراوە بەڵام چاوەکان کەمێک تەسک دەکاتەوە و بە دەنگێکی ئارام بەدوای بەرکەوتن لەگەڵ...
منداڵەکە. مامۆستا ج هەم دەربڕینی دەموچاوی توند و هەم دەنگ بەکاردەهێنێت
4.3.2 بەکارهێنانی دەربڕینی دەموچاو لەلایەن مامۆستایان لە دەرەوە
لەبەر ئەوەی منداڵەکان تاڕادەیەک سەربەخۆن لە دەرەوە و چالاکیی ئازادیان هەیە، ئەوە...
پەروەردەکاران تەواو کشانەوە بۆ ئەوەی منداڵەکان لە یارییەکانیاندا تێک نەدەن.
مامۆستایان ئامادەن و سەرنجیان لەسەر منداڵەکانە بەڵام لەسەر...
دووری.
مامۆستا ئەی ڕووخسارێکی کراوەی هەیە، دڵخۆش و ئارام دەردەکەوێت. کاتێک پەیوەندی دەکات
لەگەڵ منداڵەکاندا، هیچ دەربڕینێکی کاریگەری دەموچاوی نییە. بەڵام گەورەیەک هەست پێدەکرێت
جیاوازی لە دەربڕینی دەموچاویدا کاتێک ململانێیەک دروست دەبێت یان ئەگەر منداڵێک لێیدا
یەک. لە دۆخی ململانێدا، پەروەردەکار A ڕووخسارێکی جددی هەیە، پەیوەندی لەگەڵ دەکات
دەنگێکی ئارام و پتەو بەڵام زەردەخەنە بۆ منداڵەکان ناکات. کاتێک منداڵەکان دڵنەوایی دەدات، ئەویش هەمان شت هەیە
دەنگێکی ئارام، هەروەها زەردەخەنەیەکی بچووک. پەروەردەکاری بی بە شێوازێکی ئارام و ڕۆیشتن دەسوڕێتەوە و...
ڕووخسارێکی کراوە و زەردەخەنەکار. کاتێک سەرنجی منداڵەکان دەدات و کەی... زەردەخەنە بۆ منداڵەکان دەکات
دۆخەکان پێویستیان بە پەیوەندی زیاترە، دەربڕینێکی جددیتر لەسەر دەموچاوی دەبێت
بەڵام کاریگەری کراوەی خۆی لەسەر دەموچاو دەپارێزێت. مامۆستا C هەمان دەربڕینی دەموچاوی هەیە
زۆربەی کاتەکان تەنها کاتێک نەبێت کە ڕاست و هەڵە بۆ منداڵەکان نیشان دەدات، ئەوا هی ئەو دەکێشرێت
ڕووبەڕووی یەکتر دەبنەوە و دەربڕینێکی توند بەدەست دەهێنێت. کاتێک منداڵەکان شتێک پیشان دەدەن کە تێیدا دروستیان کردووە
سندوقی خۆڵ پەروەردەکار C زەردەخەنەیەکی گەورە دەکات.
کاتێک پێداگۆگەکان پەیوەندی لەگەڵ یەکتردا دەکەن سەبارەت بە شتە جیاوازەکان، بەکاردەهێنرێت
دەربڕینی دەموچاو کە دەتوانرێت بە جۆرێک لە جۆرەکان لەلایەن منداڵەکانەوە وەربگیرێت و ئاماژەی تەواو هەڵە بدات و...
منداڵەکان لە هاتنە پێشەوە بێزار بکەن. پاشان پەروەردەکاران بێ ئاگان لەوەی کە ئەوان...
فۆرمەکانی دەربڕین لەلایەن منداڵانەوە هەستیان پێدەکرێت.
بە کورتی، دەربڕینی دەموچاوی پێداگۆگەکان نزیکەی تەواو دەردەکەوێت
کاتەکە، بەبێ گوێدانە ئەوەی کە لە دەرەوە بێت یان لە ژوورەوە. زۆرجار پێدەچێت پەروەردەکاران ئاگاداربن
دەربارەی دەربڕینی دەموچاویان و بەکاریان دەهێنێت بۆ بەهێزکردنی پەیامەکان. هەندێک جار وایە
بەڵام بەجۆرێک کە دەربڕینەکانی دەموچاو دەردەکەون هەرچەندە مەبەست ئەمە نییە.
بۆچوونی کەسیی مامۆستایان سەبارەت بە شتەکان دەتوانێت بە دزییەوە لە دەربڕینی دەموچاودا دەربچێت و...
بەم شێوەیە سیگناڵی تێکەڵاو دەدات.
4.4 بەکارهێنانی ئاماژە لەلایەن مامۆستایانەوە
21
جۆری جیاوازی ئاماژە هەیە، وەسفکەر، هاوڕێیەتی و ئاماژەدان. ئاماژەکان
دەتوانێت بە شێوەیەکی سروشتی لە نێوان ئەو کەسانەدا ڕووبدات کە لە گفتوگۆدان لەگەڵ یەکتر. ئاماژەکان
دەتوانێت هەم بە شێوەیەکی نائاگا و هەم بە ئاگاداری سەرهەڵبدات، هەروەها بەهێزی بکات یان چەوسێنێتەوە
نامەكە. ئاماژەکانی مامۆستایان لە دیدارەکانیان لەگەڵ منداڵەکاندا باس دەکرێن.
4.4.1 بەکارهێنانی ئاماژە لەلایەن مامۆستایانەوە لە کاتی کۆبوونەوەکاندا
جا گۆرانی و جووڵە بێت یان کۆبوونەوەی چیرۆک ڕوودەدات
ئاماژەکان. پەروەردەکاران بە ڕوونی کاردەکەن بە ئاماژەی وەسفکەر و ئاماژەدان بۆ ئەوەی...
پەیامەکە ئاسانتر دەبێت بۆ منداڵان بۆ هەستکردن و هەڵمژینی ماناکەی.
ئەگەر کۆمەڵەکە چیرۆک-ئاڕاستە بێت، پەروەردەکاری A کاردەکات بۆ ئەوەی شتە گەورەکان ڕوون بکاتەوە
ئاماژەی وەسفکەر کاتێک دەبێت بۆ منداڵەکان وەسف بکات کە چی ڕوودەدات و چی ڕوودەدات لە...
چیرۆکەکە. لە هەمان کاتدا کە ئاماژە دەکات، جەخت لەسەر ئەو وشەیە دەکاتەوە کە ئاماژەکە بۆی وەستاوە
چونکە و بەم شێوەیە ئاماژەکە لە چوارچێوەی دروستدا لەگەڵ وشەکەدا کۆتایی دێت. مامۆستا B لە...
هه‌مان ڕێگا. هەروەها جوڵەی گەورە دەکات و بە ڕوونی بە ئاماژەی وەسفکەر نیشان دەدات کە چی...
کە لە چیرۆکەکەدا ڕوودەدات. مامۆستا B کەمێک زیاتر لە مامۆستا A ئاماژەکان درێژ دەکاتەوە، هەندێک جار
ئاماژەکان و وشەکە دووبارە دەکاتەوە بۆ ئەوەی زیاتر ناوەڕۆکەکەی ڕوون بکاتەوە و ئەو
زەردەخەنەیەکی بەرفراوان دەکات کاتێک منداڵەکان ئاماژەکانی دووبارە دەکەنەوە. پەروەردەکاری C ئاماژە بەکاردەهێنێت بەڵام ئاماژەن
نیوە پێکهاتووە و هەندێک جار دەتوانرێت وەک ناڕوون هەست پێبکرێت.
لە کۆمەڵە گۆرانییە ئاڕاستەکراوەکاندا، ئاماژەی ئاماژەدان بەکاردەهێنرێت. پەروەردەکاری A ڕوونی دەکاتەوە
ئاماژەکان کە ئاماژەن بۆ ئەوەی منداڵان خۆیان چۆن و چی و لە کوێ ئەم جوڵانە ئەنجام بدەن.
پەروەردەکاری بی بە هەمان شێوە کاردەکات، بەڵام لێرەشدا کەمێک زیاتر ئاماژەکان درێژ دەکاتەوە
دوو پەروەردەکارەکەی تر. مامۆستا ج بە هەمان شێوە ئاماژەکان بەکاردەهێنێت بەڵام ئاماژەکانی خۆی
بچووکترن و بە ڕوونی وەک ئەوانەی دوو پەروەردەکارەکەی تر جێبەجێ نەکراون.
4.4.2 بەکارهێنانی ئاماژەکانی مامۆستایان لە دەرەوە
تەنانەت لە دەرەوەشدا، پێداگۆگەکان بە ڕوونی بە ئاماژەی وەسفکەر و ئاماژەدان کاردەکەن.
پەروەردەکار A کاتێک دەیەوێت نیشانی منداڵان بدات کە چۆن کارەکان ئەنجام بدەن، ئاماژەی وەسفکەر بەکاردەهێنێت
له وڵاته‌كه‌دا. هەروەها ئاماژەی ئاماژەدان هەیە کاتێک نیشان دەدات کە منداڵان لە کوێ دەتوانن هەڵیبگرن
ئامێری باخچە بۆ ئەوەی بتوانێت بەشداری لە تینکەرکردن بکات لە وڵاتدا. پەروەردەکار B کە
لە دوورەوە گرنگی بە منداڵان دەدات چونکە نایەوێت بەکارهێنانی یارییەکانیان ببڕێت
هەردوو ئاماژەی ئاماژەدان و وەسفکردن. کاتێک سەرنجی ئەو لەلایەن منداڵانەوە داوا دەکرێت
لە ئاماژەکانیدا ڕوونە کە چۆن و چی و لە کوێ، بەپێی دۆخەکە
جێبەجێ دەکرێت. هەروەک پێداگۆگی A و B، پێداگۆگی C یش وەسفکەر بەکاردەهێنێت
و ئاماژەی ئاماژەدان، بەڵام ئاماژەکانی وەک دوو ئاماژەکەی تر ڕوون نین
لە پێداگۆگەکان و ئەو زیاتر سوود لە ئاماژەی ئاماژەدان وەردەگرێت، ئاماژە بە هەر منداڵێک دەکات
دەتوانن شتەکان بدۆزنەوە و لە کوێدا دەتوانن بە شێوەیەکی خەیاڵی چالاکییەکانیان ئەنجام بدەن.
22. 22
لە کاتی ململانێدا هەموو پەروەردەکاران پێکەوە ئاماژەی وەسفکەر بەکاردەهێنن
لە دۆخی ململانێدا، هەموو پەروەردەکاران پێکەوە ئاماژەی وەسفکەر بەکاردەهێنن
لەگەڵ پەیوەندی زارەکی بۆ ئەوەی بە ڕوونی نیشانە بدرێت کە چی باشە و چی باشە.
کاتێک پێداگۆگەکان پەیوەندی لەگەڵ یەکتردا دەکەن، وەسفی،
ئاماژەدان و ئاماژەکانی هاوڕێ، بەپێی ئەوەی باسی چی دەکەن. هەندێک بۆنە
کاتێک باسێک لەسەر شتێک دەکرێت کە ناڕەحەت دەکات، ئاماژەگەلێک هەن کە دەتوانن...
کەمتر دڵخۆشکەر هەست پێدەکرێن و منداڵەکان بانگهێشت ناکەن بۆ نزیکبوونەوە و ئەمەش بەسە
پەروەردەکاران لە ڕاستیدا ئاگاداری ئەوە نین کە ئاماژەکانیان دەتوانرێت لەلایەن منداڵەکانەوە هەست پێبکرێت.
نموونەی ئەمەش کاتێکە کە پێداگۆگەکان سەبارەت بە شتە جۆراوجۆرەکان پەیوەندی لەگەڵ یەکتردا دەکەن
پەیوەست بە چالاکییەکانی دەوروبەری منداڵان.
بە کورتی پەروەردەکاران بە هۆشیارییەکی زۆرەوە ئاماژە دەکەن و...
پەیامەکە بەهێز دەکات. شێوازی بەکارهێنانی ئاماژە وەسفکەر و ئاماژەدەرەکانیان
لەگەڵ بەهێزبوون و ڕوونبوونەوەی پەیامەکان دەبێتە شتێکی گرنگییەکی زۆر بۆ منداڵان. گەرچی
ئاماژە هەیە کە مەبەست لێی منداڵان نییە بەڵام دەتوانرێت لەلایەن ئەوانەوە هەست پێبکرێت
ئەوان و هەربۆیە ئاماژەی تەواو هەڵە دەدەن.
23
5 شیکاری و گفتوگۆ
لە بەشەکانی داهاتوودا، لێکدانەوەکانم بە پشتبەستن بە ئەنجامەکانی پەیوەستکراو دەخرێنەڕوو
لەگەڵ ئەدەب و لێکۆڵینەوەکانی پێشوو و زیرەکی جەستەیی-جووڵەیی گاردنەر.
لە کۆتاییدا شیکارییەکە کورت دەکرێتەوە و باس دەکرێت. پرسیارەکان
وەڵام دەدرێتەوە.
5.1 زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن
گاردنەر (1994) باس لەو گرنگییە دەکات کە مرۆڤ وەک تاکێک پێویستە لێهاتوویی هەبێت لە بواری جۆراوجۆردا
زیرەکیەکان بۆ ئەوەی بتوانێت ڕووبەڕووی ئەو داواکاریانە ببێتەوە کە ڕەنگە مرۆڤ لە ژیانی پیشەییدا ڕووبەڕووی بێتەوە و ئەوانەی...
ڕۆڵی پیشەیی جیاواز. بەڕای من گرنگە وەک پەروەردەکارێک تێڕوانینت هەبێت بۆ خۆت
ڕۆڵی پیشەیی و ئەوەی کە دەتوانیت بە شێوەیەکی زارەکی و نازارەکی خۆت دەرببڕیت. گاردنەر بە واتای...
کە پێویستە جەستەت وەک ئامرازێک ببینیت و بەکاری بهێنیت. لە ئەنجامدا
وا دیارە هەموو پێداگۆگەکان تا ڕادەیەک بە ئاگادارییەوە لەگەڵ پێداگۆگەکانی خۆیان کاردەکەن
زمانی جەستە و ڕوونکردنەوەی پەیوەندی زارەکی لەگەڵ نازارەکی
پەیوەندیکردن. پەروەردەکاران زمانی جەستە وەک ئامرازێک بۆ پەیوەندیکردن بەکاردەهێنن
ئامرازەکان لە کارەکانیاندا، بەڵام لە مامۆستایەکەوە بۆ مامۆستایەکی تر دەگۆڕێت بە پشتبەستن بە خۆیان
تواناکان چۆن ئەو پەیامانە بەهێز دەکەن کە دەگوازرێنەوە. بۆسترۆم و والنبێرگ
(1997) تیشک دەخاتە سەر لێکۆڵینەوەکانی ئەلبێرت مێهرابیان کە دەریدەخات کە تەنها لەسەدا حەوت لە...
پەیام کە بە بەکارهێنانی پەیوەندی زارەکی دەگوازرێتەوە. بەڵام، وەستاوە
دەنگ/تۆن بۆ لەسەدا ٣٨ و زمانی جەستە بۆ لەسەدا ٥٥ی دیکە و
ئەمە شتێکە کە بە ڕوونی لە ئەنجامەکاندا دیارە کاتێک پێداگۆگەکان پەیوەندی لەگەڵ منداڵاندا دەکەن
و دەرئەنجامی ئەوەش ئەوەیە کە پەیامەکان ڕوونتر و ئاسانتر تێگەیشتن
منداڵەکان بۆ ئەوەی لە باوەش بگرن.
ماڵتێن (1998) پێی وایە پەروەردەکاران دەبێت ئەو لێهاتووییەیان هەبێت بۆ ئەوەی بتوانن بە ئاگادارییەوە بەکاریان بهێنن
لە پەیوەندی نازارەکی لە پێوەندی لەگەڵ زارەکی بۆ بەهێزکردن
پەیامەکان چونکە دەتوانێت کنجکاوی منداڵان بەهێز بکات بۆ بەدەستهێنانی زانیاری نوێ. ئەنجامەکە
نیشان دەدات کە هەموو پێداگۆگەکان لەسەر بنەمای لێهاتوویی خۆیان، دۆخی جیاواز دەخوێننەوە
و هەست و سۆز لە منداڵەکاندا و ڕەفتار دەکات و زمانی جەستە لەگەڵ ڕووداوەکەدا دەگونجێنێت بۆ ئەوەی...
بە باشترین شێوە مامەڵە لەگەڵ منداڵەکان بکەن. بەڕای من پێداگۆگەکان فیزیکی خۆیان بەکاردەهێنن
کارامەیی کە گاردنەر (1994) باسی دەکات و لە کاتی گونجاودا لە منداڵەوە دەیخوێنێتەوە و...
پاشان لەسەر بنەمای پێداویستییەکانی منداڵەکە لەگەڵ زمانی جەستەیدا کاردەکات. بەڵام، ڕوودەدات
هەندێک جار دوو پەیوەندی وەک ماڵتێن (1998) ناوی دەبات. ئەمەش بە ڕوونی لە...
ئەنجامی پێداگۆگی C. ئەو پەیامانەی کە پێداگۆگی C دەیگەیەنێت ناوبەناو ڕوودەدەن
وەک ناڕوون و ناڕاستەقینە. زمانی جەستەی مامۆستا C لە کاتی کۆبوونەوەکاندا دەتوانێت یەک شت بڵێت
لە کاتێکدا زارەکییەکە شتێکی تر دەڵێت و پەیامەکە بەڕاستی ناگاتە منداڵەکان لەگەڵ...
کاریگەری تەواوی خۆی. نموونەی ئەمەش کاتێکە کە پەروەردەکاری C دەیەوێت پەیوەندی لەگەڵ...
منداڵەکان لە کاتێکدا خۆی هیچ پابەندبوونێک نیشان نادات، نە بە تۆنی دەنگ و نە
زمانی جەستە. بەو شێوەیەی کە مەبەستیەتی ناگاتە منداڵەکان چونکە بەدەستی دەهێنێت
ئەو پەیامەی کە ناپاک دەردەکەوێت و منیش لەگەڵ باباد (2005) هاوڕام کە ئاماژە بەوە دەکات
ڕەنگە پەیامەکان کەمتر باوەڕپێکراو دەرکەون چونکە پەروەردەکار خۆی ناتوانێت هەستیان پێ بکات
هەستەکە.
هەروەها ڕێگەیەکی دیکەی پەیوەندی دووانە لە دەرەوە لەگەڵ هەموویان ڕوودەدات
پەروەردەکاران وەک چۆن لەگەڵ یەکتردا گفتوگۆ دەکات. دان بەوەدا بنێم کە ئەمە لە هیچ کۆبوونەوەیەکدا ڕوونادات
لەگەڵ منداڵەکاندا، بەڵام منداڵەکان لە دەوری مامۆستاکانن و لە کاتی ئەم گفتوگۆیانەدا
لە نێوان پەروەردەکاران، ئەوان سیگناڵەکان لە ڕێگەی زمانی جەستەوە دەنێرن کە دەتوانرێت لەلایەن...
منداڵەکان و کاریگەرییەکی هەڵە بدەن و بەو هۆیەوە نائەمنی لە منداڵەکاندا دروست بکەن بۆ ئەوەی...
پەیوەندی بە پەروەردەکارانەوە بکە، داوای پشتگیری یان یارمەتی بکە. بەڕای من وەک پەروەردەکارێک دەبوو هەتبێت
تێگەیشتنێک کە تۆ سیگناڵەکان دەنێری جا بتەوێت یان نا، هەروەک بۆسترۆم
و والنبێرگ (1997) تیشک دەخەنە سەر و کە دەتوانرێت ئەم سیگناڵانە بە شێوەیەکی هەڵە هەستیان پێبکرێت.
هەروەها ماڵتێن ئاماژە بە نەبوونی پەروەردە دەکات سەبارەت بە زمانی جەستە و گرنگییەکەی و...
وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن بەکاریبهێنە و منیش هاوڕام کە پێویستە
زیاتر لە ڕاهێنانی مامۆستایاندا بگرێتەوە لەوەی کە دەیکات. ئارگومێنتێک بۆ ئەمە ئەوەیە کە نازارەکی
پەیوەندیکردن بەردەوام ڕوودەدات و مرۆڤ دەتوانێت بە ئاگادارییەوە بەکاریبهێنێت
بەکارهێنانی و گەیاندنی پەیامەکان بە کاریگەری زیاتر لە تەنها بەکارهێنانی
پەیوەندی زارەکی.
5.1.1 ڕۆڵی دۆخی جەستە لە کارلێککردن لەگەڵ گروپی منداڵان
وانەبێژان لە کاتی پێشکەشکردنی وتارەکانیاندا یارمەتییەکی زۆر لە زمانی جەستە وەردەگرن بۆ ئەوەی بتوانن بگەنە ئەو ئاستە
بۆ ئامادەبووان و پەیامەکانیان بگەیەنن و پەروەردەکاران دەتوانن هەمان شت بەکاربهێنن
ئەو فێڵانەی کە وانەبێژان لە کاتی گەیاندنی پەیام بۆ منداڵان بەکاری دەهێنن. گاردنەر
(1994) پێیان وایە مرۆڤەکان خاوەنی زیرەکی جیاوازن کە هاوکاری یەکتر دەکەن و...
وانەبێژان لەبەردەم کۆمەڵێک گوێگردا، لەنێو شتەکانی تردا، زیرەکییە جیاوازەکانیان بەکاردەهێنن
زمانی جەستە وەک یارمەتیدەر و بەهێزکردنێک بۆ پەیوەندی زارەکی
بۆ ئەوەی بتوانێت ئارەزووی خۆی بپارێزێت و بۆ ماوەیەکی درێژتر گوێگرتن بەردەوام بێت
جەماوەر. هەروەک وانەبێژ، پەروەردەکاران دەتوانن سوودمەند بن لە بەکارهێنانی جیاوازەکانیان
زیرەکیەکان و بە تایبەتی جەستە-جووڵەیی. شتاینبێرگ (2004) باس لە گرنگییەکە دەکات
لەگەڵ چاوپێکەوتنی منداڵان لە ئاستی خۆیان و نەدانی ئەو بڕوایەی کە بە چاوی سووک سەیرکردنی منداڵەکان و...
پێداگۆگ B بە ڕوونی کار لەگەڵ دۆخی جەستەی خۆی دەکات لە کاتی کۆبوونەوەکاندا بۆ ئەوەی ئەوە نیشان بدات
ئەو لە ئاستی منداڵاندایە بە ئەژنۆ یان چەقۆکێشان لە کارلێککردن لەگەڵ...
بۆ ئەوەی ئەو بڕوایە نەبێت کە ئەو باڵاترە. هەستێکی دڵنیا دەبەخشێتە منداڵەکان کە...
بە ئاشکرا بەشداری لە پەیوەندیکردندا بکەن. بەڵام ڕەنگە پێداگۆگی C کەمێک سەرووتر دەرکەوێت i
کۆمەڵەکانی وەک ئەوەی هەڵدەبژێرێت لەسەر کورسییەک دابنیشێت و بەم شێوەیە بەرزتر دێت لە...
منداڵەکان. ئەمەش هەستکردن بە باڵادەستی دروست دەکات و منداڵەکان بەو شێوەیە ئامادە نین
بەشداری لە پەیوەندییەکەدا بکە. پەروەردەکار C هەڵبژاردنی دانیشتن لەسەر کورسییەک لە کۆمەڵەکاندا دەتوانێت هەبێت a
گرنگی بۆ ژینگەی کارکردنی خۆی، کە بە هۆکارێک ناتوانێت دابنیشێت
لە نێو منداڵەکاندا و لە پاشماوەدا دەبوو بپرسم بۆچی دانیشتن لەسەری هەڵدەبژێرێت
کورسییەک.
دۆخی مامۆستایان کاریگەری جیاواز بە منداڵەکان دەبەخشێت و جیاوازییان تێدا دەبینیت
منداڵەکان کەی و چۆن لە پەروەردەکاران نزیک دەبنەوە. ئێکنوال (١٩٩٧) تیشک دەخاتە سەر ئێدوارد
لێکۆڵینەوەکانی هۆڵ لەسەر چوار ناوچەی جیاواز کە ئاماژە بەوە دەکەن کە چۆن پەیوەندیمان بە جیاوازەوە هەیە
خەڵک. لە ئەنجامدا ئەم زۆنانە بە ڕوونی لە نێوان پەروەردەکار و منداڵدا دیارە.
25
پەروەردەکار A لە ئاستی منداڵاندا دەمێنێتەوە بەڵام دۆخی جەستەی ڕەقە و هتد
شێوازی دروستکردنی دووری لە منداڵەکان. دۆخی جەستەی ئاماژەیە بۆ دووری و...
ئەو وەک داخراو دەردەکەوێت و دەتوانرێت وەک سەرووتر هەست پێبکرێت، بەڵام دوای کۆمەڵەکان
دۆخی جەستەی ئارام دەکاتەوە و منداڵەکان جارێکی تر لێی نزیک دەبنەوە. چونکە منداڵان دەگەڕێن
نزیکبوونەوە پێویستی بەوەیە کە تۆ وەک پەروەردەکارێک ڕێگە بە منداڵان بدەیت بچنە ناو زۆنەکانیان و یەکێکیان نیشان بدەیت
ئیسراحەت و کاریگەری کراوە لەگەڵ جەستەدا بەردەوام، بەڵام ئەو یەکە لە هەندێک بارودۆخدا
ڕێز لە زۆنەکانی منداڵەکان دەگرێت و ڕێگەیان پێدەدات بە مەرجەکانی خۆیان نزیک ببنەوە.
5.1.2 ڕۆڵی دەربڕین و ئاماژەکانی دەموچاو لە کارلێککردن لەگەڵ...
گروپی منداڵان
هەروەها پەروەردەکاران وەک مامۆستایەک دەتوانن پەیامەکان بە دەربڕینی دەموچاو و...
ئاماژەکان. بە دەربڕینی دەموچاو و ئاماژەی جیاواز، وەک پەروەردەکارێک هاوسۆزی دروست دەکەیت و...
ئەو پەیامەی کە دەگەیەنرێت بەهێزتر دەبێت و زیاتر باوەڕپێکراو دەبێت بۆ منداڵان، کە لە بەرامبەردا...
وایان لێدەکات کە سەرنجڕاکێش بێت و بتوانن بەردەوام فۆکەس بپارێزن. لە ئەنجامدا دەتوانیت
بە ڕوونی دەبینن کە پێداگۆگەکان متمانە و ئاسایش لە گروپی منداڵاندا دروست دەکەن کە هەردووکیان لە...
کۆبوونەوە پلان بۆ داڕێژراو و خۆبەخۆکان هاوشێوەی ئەوەی Fällman (1996) ئاماژەی پێدەکات دەتوانرێت پێی ئەنجام بدرێت
ڕووخسارێکی ئارام و ئارام. پەروەردەکارانی A و B بە تێکەڵاو کاریگەرییەکی کراوە دەدەن
لەگەڵ زمانی جەستە و منداڵەکان دەیانبینن و گوێیان لێدەگرن. پەروەردەکاران دەبینن و...
سەرنجی منداڵەکان ڕادەکێشێت، هەستێکیان پێدەبەخشێت کە وەک جوهلین سەیر دەکرێن (1999)
باس لەوە دەکات کە دەتوانیت بە نیگایەک دروستی بکەیت. پەروەردەکار C کەمێک زیاتر کێشەی هەیە لە دروستکردنی
ئاسایش لە گروپی منداڵاندا چونکە زمانی جەستە لە هەمان ئاستی...
پێداگۆگی A و B.
کاتێک پەروەردەکار (A) چیرۆکی ئەفسانەیی بۆ منداڵەکان دەخوێنێتەوە، زمانی جەستەی خۆی بە شێوەیەکی ڕوون بەکاردەهێنێت
ڕێگایەک بۆ بەهێزکردنی پەیامەکە. دەنگی دەشێوێنێت و جەخت لەسەر ئەو وشانە دەکاتەوە کە کوژاوەتەوە
واتە، و ئاماژەی وەسفکەر بۆ چیرۆکەکە دەکات. لە هەمان کاتدا، ئەویش...
چاوپێکەوتن لەگەڵ منداڵەکان و بەپێی باکلوند (1991) ئەو وەک کراوە و...
گەرم کە کۆمەڵگە لەگەڵ منداڵەکان دروست دەکات و بەم شێوەیە بەهێز دروست دەکات
هاوسۆزی لە منداڵەکاندا کە بەشێکن لە کارلێکەکە بە گوێگرتن و پرسیارکردن و نیشاندانی ئەوە
ئەوان لەوێدان و تێدەگەن. مامۆستا B بە هەمان شێوە کاردەکات، بەڵام ئەو بەکاریدەهێنێت
بە ئەنقەست بە دەنگێکی نزم و بێدەنگ. بە گوێرەی گاردنەر (1994) ئێمەی مرۆڤ فێری تێگەیشتن دەبین
و زیرەکی جەستەیی-جووڵەییمان بەڕێوەدەبەین و بەو هۆیەوە لێهاتووییمان زیاد دەکات
لە بەکارهێنانی زمانی جەستە و ئەمە دەتوانن بزانن کە پەروەردەکار B کردویەتی کاتێک ئەو
بە ئەنقەست دەنگێکی نزم بەکاردەهێنێت بۆ ئەوەی منداڵەکان خۆیان ماندوو بکەن و...
سەرنجت لەسەر بیستن بێت.
هەروەها ئەنجامەکان ئەوە دەردەخەن کە ئاماژە و دەربڕینی دەموچاو دەتوانێت پەیامەکان بشێوێنێت
کە دەگەیەنرێت، کە ئاماژەکان یان دەربڕینی دەموچاو لەگەڵ چیدا ناگونجێت
گەیاندراوە. پەروەردەکار C ئەو شتەی هەیە کە گاردنەر (1994) ئاماژەی پێدەکات وەک ئیرادە
جوڵەی جەستە کە ڕەنگە نائیرادی بێت. پەروەردەکار C ئاماژە و جوڵەی نائیرادی دەتوانێت
پەیوەستە بەوەی کە باکلاند (1991) ئاماژەی پێدەکات، کە مرۆڤەکان لە چوارچێوەی جیاوازدا دەجووڵێن
بە شێوەیەکی سروشتی بەبێ ئەوەی بیر لەوە بکاتەوە کە مرۆڤ شتێک لە جووڵەی جەستەی خواپەرستانەدا دەرئەبڕێت.
26
5.1.3 ڕۆڵی دەنگ و تۆنی دەنگ لە کارلێککردن لەگەڵ منداڵان
فالمان (1996) ئاماژە بەوە دەکات کە دەنگ لەگەڵ زمانی جەستەدا زۆرترین شت دەدات
کاریگەری لەسەر وشەکان، کە منیش لەگەڵیدا هاوڕام. دەنگ و تۆنی دەنگ گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ...
ئەو پەیامەی کە دەبێ بگەیەنرێت. مرۆڤ دەتوانێت پەیامەکە بەهێز بکات بە ئەنقەست
دەنگت بەکاربهێنە و ڕوونی بکەرەوە کە دەتەوێت چی بگەیەنیت بە بەکارهێنانی ئینتۆناسیۆنی جیاواز.
پەروەردەکاران دەتوانن پەیامەکانیان زیاتر بەهێز بکەن بە گۆڕینی بە ئەنقەست پەیامەکانیان
دەنگ و تۆنی دەنگ بۆ دروستکردنی هاوسۆزی و کنجکاوی لە منداڵاندا. لە ئەنجامدا
وا دیارە پێداگۆگەکان دەنگ و ئینتۆناسیۆن بەکاردەهێنن بەڵام بۆ مەبەستی جیاواز. دڵنیا
لە پەروەردەکاران زیاتر لەوانی تر دەنگی خۆیان بەکاردەهێنن. هەردوو پێداگۆگی A و B کاردەکەن
زۆر لەگەڵ دەنگ و تۆنەکەدا. ئەوان بەردەوام پەیامەکان بەهێز دەکەن بە...
بە ئەنقەست شێواندن و جەختکردنەوە لەسەر دەنگەکە. کارەکانیان بە دەنگ و تۆن وروژێنەرە
هاوسۆزی منداڵەکان بن و پەیامەکان متمانەیەکی بەهێز بەدەست دەهێنن. لە لایەکی ترەوە مامۆستا ج
تەنها کاتێک دەنگ و لەهجەی خۆی بەکاردەهێنێت کە دەیەوێت چی ڕاستە پیشانی منداڵەکان بدات
و هەڵە. لە کاتی چیرۆکەکاندا کە پەروەردەکار سی بەڕێوەی دەبات، منداڵەکان سەرنجیان لەسەر ئەو نییە
یان پەیامەکە بۆ ماوەیەک کە پەروەردەکاری A یان B توانیبێتی بەدەستی بهێنێت. مامۆستا C خەریکی خوێندنەوەیە
چیرۆکەکە ڕاست بەبێ شێواندنی دەنگەکە یان دروستکردنی هاوسۆزی بە تۆنی جیاواز، کە i
لە بەرامبەردا منداڵەکان لە گوێگرتن ماندوو دەبن. لەگەڵ ئەو Fällman (1996) یەکدەگرێتەوە
باس لەوە دەکات کە کاتێک گوێ لە دەنگێکی گرژ و یەکدەنگ دەگریت، بە ئاسانی تەرکیزت لەدەست دەچێت
بۆ گوێگرتن. بەو دەنگەی هەست و پابەندبوون نیشان دەدەین، ئەوە تەنها ڕاستییەکان نییە
دەنێرێتە دەرەوە
5.1.4 پوختە
مەبەست لەم تێزە ڕۆشنکردنەوەیە لەسەر زمانی جەستە و گەورەیییەکەی
پۆتانسێل وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن. سێ جار لە قوتابخانەیەکی پێش قوتابخانە خوێندوومەتەوە
ڕێبازی پەروەردەکاران بۆ زمانی جەستەی خۆیان لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ منداڵان. ئەوه هەیەتی
لە توێژینەوەکەدا دەرکەوت کە پێداگۆگەکان زیرەکی جەستەیی-جووڵەیییان هەیە و ئەوەش...
ئەوان بە زمانی جەستە کاردەکەن لەسەر بنەمای توانای خۆیان بۆ خوێندنەوەی دۆخەکە و...
هەستەکان بۆ کردار و بەهێزکردنی ئەو پەیامانەی کە لە پلان بۆ داڕێژراو دەگوازرێنەوە، هەروەها
کۆبوونەوەی خۆبەخۆ لەگەڵ منداڵان.
پەروەردەکاران زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن بەکاردەهێنن بۆ...
بەهێزکردنی بەدەستهێنانی زانیاری منداڵان و گەشەکردنیان. توێژینەوەکە تیشکی خستۆتە سەر چۆنیەتی...
دۆخی مامۆستایان، دەنگ/تۆن، دەربڕینی دەموچاو و ئاماژەکان لە کاتی...
کۆبوونەوە لەگەڵ منداڵان و چ گرنگییەکی بەو پەیامانەی گەیاندووە. ئەو کات
هەم توانیم کاری چالاک ببینم و هەم ئەزموونی بکەم، هەروەها هەم کارێکی کەمتر چالاک لەگەڵ
زمانی جەستە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن، دەتوانم ئەوەش بڵێم
زمانی جەستە گرنگە بۆ ئەو پەیامانەی کە دەگوازرێنەوە. گەورەترین کاریگەری لەسەر...
پەیامەکە دەنگ/تۆن و ئەو ئاماژانە دەردەکەوێت کە پێداگۆگەکان بەکاریدەهێنن. لەگەڵ
ئاماژەکان و هاوسۆزی لە دەنگەکەدا ئارەزووی گەورە و کنجکاوی و هاوسۆزی لە...
منداڵەکان.
27
لە کۆتاییدا دەمەوێت تیشک بخەمە سەر گرنگی فێرکردن دەربارەی زمانی جەستە لە...
ڕاهێنانی مامۆستایان، کە ماڵتێن (1998) ئاماژەی پێدەکات. بەڕای من پێویستە پەیوەندی نازارەکی لە پەروەردەدا شوێنی زیاتر بدرێت کاتێک لە...
لێکۆڵینەوە لەوە دەکات کە زمانی جەستە گرنگە بۆ پەیوەندی زارەکی. لە ڕێگەی زیاترەوە
هۆشیاری لە زمانی جەستەی خۆی توانایەکی زیاتر بە مرۆڤ دەبەخشێت وەک پەروەردەکارێک و...
دەتوانێت ڕۆڵی فێرکاری خۆی بەهێز بکات، کە لە بەرامبەردا دەتوانێت برسێتی منداڵان بۆ زانست پەرەپێبدات و...
پەرەپێدان. لە ڕۆڵی پیشەیی وەک پەروەردەکاردا، زمانی جەستەی هۆشیار زمانێکی گەورەیە
دەستڕاگەیشتن و بە یارمەتی کە دەتوانیت پەیامە جیاوازەکان بەهێز بکەیت و ڕوونی بکەیتەوە و
کاریگەری زیاتر لە منداڵاندا دروست دەکات
//////////////
زمانی جەستە
نوسینی (ئەلیزابێز کانک)
ئەم کتێبە پێماندەڵێت جەستەمان زیاتر لە وشەکان هێزی هەیە، زۆر بەوردی حاڵەتە ئەرێنی و نەرێنیەکانی زمانی جەستەمان بۆ دەخاتەڕوو، لەگەڵ شیکاریکردن بۆ سەرجەم جولەکانی جەستە و واتاکانیان، بەپێی جیاوازی تەمەن، دۆخ، پەیوەندی، ڕەگەز و کەلتور، باس لە حالەتە فەرمیەکانی زمانی جەستە و دورکەوتنەوە لە خاڵە نەرێنیەکان، هەر زانیارییەکیش کە باس دەکات، بە وێنە و چیرۆک دەیخاتەڕوو، لەناو ئەم پەرتووکەدا زیاتر لە (١٢٠) وێنە خراونەتەڕوو، کە وامان لێدەکات ڕوونتر و باشتر لە زمانی جەستە تێبگەین.
ئەم کتێبە بۆ ئەداکردنێکی باشتری جەستەمان ڕێنمویمان دەکات، پێمان دەڵێت جەستەمان زیاتر لە وشەکان هێزی هەیە، زۆر بەوردی حاڵەتە ئەریةی و نەرێنیەکانی زمانی جەستەمان بۆ دەخاتەڕوو، لەگەڵ شیکاریکردن بۆ سەرجەم جولەکانی جەستە و واتاکانیان، بەپێی جیاوازی تەمەن، دۆخ، پەیوەندی، ڕەگەز و کەلتور، باس لە حالەتە فەرمیەکانی تەوقەکردن، دانیشتن، وەستان و ڕۆیشتن دەکات، دەیانخاڵ دەخاتەڕوو بۆ بەهێزکردنی زمانی جەستە و دورکەوتنەوە لە خاڵە نەرێنیەکان، هەر زانیارییەکیش کە باس دەکات، بە وێنە و چیرۆک دەیخاتەڕوو، لەناو ئەم پەرتووکەدا زیاتر لە (١٢٠) وێنە خراونەتەڕوو، کە وامان لێدەکات ڕوونتر و باشتر لە زمانی جەستە تێبگەین.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر